tłumaczenie pl: Agata Pachucy
Pewnego styczniowego dnia 1996 roku wsiadłem do pociągu w Goa, katolickiej enklawie i portugalskiej kolonii do 1961 roku, a następnie, w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, kultowej destynacji dla alternatywnych europejskich podróżników. To mały indyjski stan z pięknymi plażami, które delikatnie wychodzą na Morze Arabskie.
To właśnie wtedy Bombaj, portugalska nazwa oznaczająca „dobrą zatokę”, stawał się Mumbajem. Zmiana dyktowana względami politycznymi, aby jeszcze bardziej zdystansować się od kolonialnej spuścizny. Podróż pociągiem, podzielonym na cztery klasy, z Goa do Bombaju trwała 22 godziny, dzisiaj trwa 11 godzin i 10 minut.
Po dwudziestu godzinach podróży, przeczytaniu wszystkich lektur, oczywiście na papierze i zaspokojeniu najskrytszych impulsów pisarskich w moim czarnym notatniku Moleskine, a także po wyczerpaniu niestrudzonej ciekawości, zarówno do obserwowania krajobrazów zmieniających się powoli za oknem, jak i do socjologicznej analizy nieustannie zmieniającej się fauny, która ze mną podróżowała, do mojego przedziału wchodzi bardzo szczupły chłopak w białej tunice i z niewielką walizką. Siada naprzeciwko mnie, pomimo wolnego miejsca pozostawionego przez znacznie bardziej interesującą młodą sikhijską parę, z którą podróżowałem przez poprzednie 20 godzin. On wysoki i silny, z pięknym turbanem w ciepłych odcieniach żółci i czerwieni, którym owinął włosy i kosmyki, które według sikhizmu nie powinny być ścinane, lecz akceptowane jako wyraz woli Stwórcy. Ona młoda, urocza, niebieskooka matka, która na przemian karmiła piersią swojego synka i okazywała czułe gesty delikatności swojemu mężowi, który je odwzajemniał. Mieszanka estetycznego piękna i siły natury, którą mógłbym oglądać non stop przez kolejne 20 godzin.
Chłopak, nie zważając na moją rażąco szorstką obojętność, częściowo usprawiedliwioną zmęczeniem, za wszelką cenę chce mnie poznać, snując niekończącą się sekwencję pytań, które świadczą o wyraźnym materialnym zainteresowaniu moją osobą. Pyta mnie o to, ile zarabiam, ile mam dzieci, ile pokoi ma mój dom i o inne ilościowe udogodnienia, które sprawiają, że zastanawiam się nad niektórymi banalnymi europejskimi dyskusjami na temat indyjskiej duchowości. Spośród wielu krajów, które odwiedziłem, Indie z pewnością wydawały mi się najbardziej materialne.
Żeby nie przedłużać, gdy pociąg powoli zatrzymuje się na torach imponującej stacji Chhatrapati Shivaji, niegdyś Victoria Terminus, która w 2004 roku została wpisana na listę dziedzictwa Unesco, wyciągam Lonely Planet, biblię podróżników sprzed ery internetowej, gdzie już wcześniej zaznaczyłem na mapie kilka tanich hoteli. Gest, który dla mojego pedantycznego towarzysza podróży jest zaproszeniem do interakcji, więc atakuje: „Zabrać cię do hotelu mojego przyjaciela?”
„Nie!”
„Może polecę ci któryś z tych w przewodniku?”
„Nie!”
Chłopak nie traci ducha i kiedy pociąg całkowicie się zatrzymuje, podnosi mój plecak, uśmiechając się: „Zaniosę go za ciebie”.
„Absolutnie nie!” Odpowiadam, ładując go na ramię i próbując w szybkim tempie zgubić go najpierw na korytarzu wagonu, a potem na stacji.
Wychodzę na peron i szukam taksówki, chłopak z pociągu wyprzedza mnie, zatrzymuje jedną i pokazuje, żebym wsiadał.
„Nie! Znajdę inną!”, odpowiadam z całym doświadczeniem, które gromadzi się podróżując długimi tygodniami samotnie w Indiach, gdzie często porady dotyczące hoteli, restauracji, sklepów dyktowane są chęcią otrzymania napiwku za przyprowadzenie klienta.
Po znalezieniu taksówki odwracam się i żegnam się z nim oschle, a on ze smutnym spojrzeniem pyta:
„Czy mógłbym chociaż wsiąść z tobą do taksówki, a potem pojadę dalej?”
Wybuch empatii mimowolnie przebija się przez mój pancerz, który rozwinął się z powodu zmęczenia podróżą i relacjami: „Dobrze”.
Daję wskazówki kierowcy. Kiedy dojeżdżamy pod mały hotel, żegnam się z moim towarzyszem w samochodzie, powstrzymując chęć odprowadzenia mnie do środka, aby, jak twierdził, pomóc mi negocjować cenę.
„Możemy spotkać się później?”
Pytanie mnie zaskakuje, w ciągu kilku sekund zdaję sobie sprawę, że po 22 godzinach podróży jestem wściekle głodny.
„Spotkajmy się tam za godzinę”, wskazuję ręką mały sklep z bibelotami.
„Do zobaczenia później!”, odpowiada radośnie chłopak w tunice.
Po wzięciu prysznica i odzyskaniu sił, schodzę na dół 15 minut przed umówionym spotkaniem i ustawiam się na rogu ulicy, skąd mogę śledzić przybycie chłopaka z ukrycia. Może się to wydawać przesadną ostrożnością, ale – jak pokazano w doskonałym serialu „The Serpent” opartym na zbrodniach Charlesa Sobhraja przeciwko nieświadomym podróżnikom – w takich przypadkach lepiej jest kontrolować sytuację i upewnić się, że chłopak jest sam.
Wybieram pierwszą napotkaną restaurację, oczywiście wegetariańską. Przy stole chłopak, który zamówił tylko herbatę, przez całą kolację kontynuuje rozmowę, przeplatając pytania – na które nie odpowiadam, ponieważ zamierzam pochłonąć jak najwięcej tego pysznego, pikantnego i kolorowego jedzenia – z opowieściami o swojej rodzinie, których słucham z roztargnieniem.
W końcu najedzony, mówię mu: „dziękuję za towarzystwo, ale teraz jestem naprawdę zmęczony i wracam do hotelu”, uśmiecha się radośnie, wymieniamy dane kontaktowe i proszę kelnera o rachunek, a on odpowiada: „twój przyjaciel już zapłacił”.
„Jak to?”
„Dla mnie to wielka przyjemność rozmawiać i uczyć się rzeczy od człowieka z Zachodu”.
„Ale ty nic nie zjadłeś! Nie, pozwól, że oddam ci pieniądze za kolację”.
„Nie, absolutnie, należę do klasy, którą nazywamy tutaj braminami, jesteśmy na szczycie indyjskiego społeczeństwa i zależy nam, aby uczyć się od obcokrajowców”.
Jestem oszołomiony i przytłoczony poczuciem winy za to, że najadłem się jak lew na koszt tego chłopaka, wstydzę się tego, że traktowałem go najpierw ozięble, a potem z powściągliwą wyższością i myślę, że byłem złym przykładem obcokrajowca, od którego nie można było niczego się nauczyć. Moje uprzedzenia były błędne, otrzymałem życiową lekcję, którą dziś, 28 lat później, nadal odczuwam z palącą aktualnością.
Jest to jedna z anegdot z lat samotnego podróżowania, kiedy wyjeżdżałem z biletem lotniczym w jedną stronę, plecakiem, śpiworem na wypadek sytuacji awaryjnych, notatnikiem Moleskine i przewodnikiem Lonely Planet. Wyrwanie się z codziennej rutyny na co najmniej kilka tygodni, w miarę możliwości na miesiąc, by odkryć kraje i kultury, które odwiedziłem i odwiedzam, wyobrażając sobie za każdym razem, jak by to było tam mieszkać, próbując lokalnej kuchni, unikając globalnych ofert kulinarnych i otwierając się na nowe przyjaźnie z mieszkańcami lub innymi podróżnikami. Filozofia podróżowania oparta na chęci uczenia się, aby powrócić wzbogaconym nie tylko o egzotyczne przedmioty, ale przede wszystkim o doświadczenia i wspomnienia, które pozostają na zawsze.
Często podczas podróży oddaję koszulki, które przywiozłem z domu, aby zrobić miejsce na nowe zakupy – gwatemalskie obrusy, nepalskie szale z kaszmiru, indyjskie podpórki do książek, bransoletki Masajów – z przyjemnością myśląc, że te moje ubrania są następnie używane przez kogoś nad jeziorem Titicaca lub na wyspie Sulawesi.
Nie zawsze ma się tyle szczęścia, by mieć czas i środki na podróżowanie do odległych krajów, ale zawsze – nawet spędzając weekend w jakimś europejskim mieście, wracając do miejsca, które już się widziało, a nawet odwiedzając miejsca niedaleko od domu – ma się możliwość wyboru, jakiego rodzaju podejście chcemy mieć do świata.
Wędrując po moim mieście, Wenecji – w którym z pewnością nie brakuje atrakcji kulturalnych i gastronomicznych – widzę turystów (nie podróżników), zatrzymujących się na ponad pół godziny, aby kupić dwie gałki lodów w konkretnej lodziarni, zastanawiam się, jaka jest ich skala priorytetów, ponieważ często mają tylko jeden dzień (!) na zwiedzanie Wenecji.
Wiem, wiem, w dobie Internetu każdy najpierw sprawdza w sieci, co warto zwiedzić w danym miejscu i czyta recenzje lokali, hoteli, sklepów. Ale dlaczego nie unikać tych „obowiązkowych” miejsc? Dlaczego, zamiast dołączać do mas, nie wyróżnić się, odkrywając coś nowego? A potem mieć nowe wspomnienia do opowiedzenia? A jeśli ma się mało czasu, to czy w ogóle można go marnować na stanie w kolejce do jakiegoś miejsca polecanego przez nie wiadomo jakiego samozwańczego eksperta, zamiast wykorzystać każdą minutę na autentyczne doświadczenie? We Włoszech nie brakuje dobrych lodziarni, ale brakuje czasu, aby zobaczyć nieskończone bogactwo, jakie oferuje ten kraj.
Przez wieki zamożne rodziny wysyłały swoje dzieci na Grand Tour do Włoch i innych krajów europejskich jako formę inwestycji kulturalnej i społecznej. Doświadczenie podróży było istotnym elementem edukacyjnym dla indywidualnego rozwoju. Fakt, że dziś możemy poruszać się łatwiej i oglądać świat online, nie powinien pozbawiać nas sensu i przyjemności z podróżowania, ani indywidualności naszego doświadczenia, które, jeśli nie jest osobiste i prawdziwe, nie jest doświadczeniem, ale zwykłą repliką doświadczeń innych.
Znaczenie słowa doświadczenie: praktyczna wiedza o życiu lub pewnej sferze rzeczywistości, nabyta przez czas i ćwiczenia; to dla nas wskazówka, co jest tak naprawdę ważne podczas naszej podróży: czas i praktyczne ćwiczenia.
Przed podróżą do Indii, jak zwykle, przeczytałem trochę o tym ogromnym, niesamowitym kraju i przestudiowałem Lonely Planet. Ale nigdy nie wyruszyłem w żadną podróż, aby znaleźć to, co wyobrażałem sobie siedząc w domu na kanapie. Jeśli podróż nas nie zaskakuje i nie wzbogaca, nie zmienia nas, to nie jest to podróż. Jeśli wyruszamy, aby potwierdzić nasze wyobrażenia i uprzedzenia, czyli to, co myślimy, że wiemy o danym kraju, nie jesteśmy podróżnikami, ale turystami, którzy podążają szlakami, które są równie wygodne, co banalne.
W roku dedykowanym Marco Polo pozwolę sobie stwierdzić, że wybór bycia turystą lub podróżnikiem ma jeszcze większe znaczenie!
