Kiedy biegam po mieście, załatwiając swoje codzienne sprawy, często zdarza mi się wstąpić po drodze do księgarni. Zazwyczaj wybór dobrej lektury nie sprawia mi większych kłopotów. Niekiedy kieruję się znanym lub zasłyszanym nazwiskiem autora, czasem zaś wpada mi w oko jakiś tytuł lub okładka zauważona na wystawie. Prawdę mówiąc, najczęściej mam wrażenie, że to nie ja szukam książek, ale to one same mnie znajdują, po prostu „trafiając” w moje ręce. Bywa jednak, że nie mam natchnienia i wtedy zdaję się na autorytet nagród literackich, które zawsze stanowią gwarancję dobrej lektury.
We Włoszech istnieje wiele konkursów literackich, które różnią się tematyką i metodą przyznawania nagród. Do najbardziej prestiżowych w świecie prozy należy Nagroda Strega (Premio Strega).
W powojennych Włoszech, kiedy wioski i miasta wciąż nosiły ślady doznanej przemocy, a znaczna część kraju leżała w gruzach, w roku 1947, w dobie odbudowy, pisarka Maria Bellonci i aktor Guido Alberti postanowili przywrócić kulturze tożsamość narodową i społeczną. Zdecydowali ufundować nagrodę literacką zwaną Premio Strega, od nazwy likieru, którego producentem i administratorem rodzinnej firmy był aktor Alberti. Pomysł zrodził się spontanicznie podczas spotkań, które odbywały się od roku 1944 w salonie literackim Marii Bellonci, zwanym „Niedzielni przyjaciele” („Amici della domenica”), założonym jeszcze podczas bombardowań i wojennego terroru.
Maria Bellonci tak wspomina ten okres: „Zimą lub wiosną 1944 roku zaczęli przychodzić przyjaciele, dziennikarze, pisarze, artyści, literaci, ludzie wszelkiej maści połączeni bolesną teraźniejszością i niepewnością o przyszłość. Po 4 czerwca, kiedy skończył się koszmar, przychodzili nadal, szukając poczucia jedności, by stawić czoła rozpaczy i rozproszeniu. My czerpiemy siłę z bycia razem. Mam nadzieję, że dla wszystkich będzie to żywe, miłe
wspomnienie.”
To był zalążek, który dał początek najważniejszej włoskiej instytucji literackiej, w której wzięli udział wybitni pisarze, tacy jak Ennio Flaiano, Elsa Morante, Natalia Ginzburg, Anna Maria Ortese, Maria Bellonci, Dacia Maraini, Margaret Mazzantini, Melania Gaia Mazzucco, Helena Janeczek, Umberto Eco, Sandro Veronesi i wielu innych.
Nie sposób wymienić wszystkich laureatów długiej historii Nagrody Strega, przyznawanej corocznie od 1947 roku.
Dodam, że nazwa instytucji, która wywodzi się od likieru Strega, wiąże się z wierzeniami ludowymi południowych Włoch, a dokładniej, odnosi się do postaci czarownicy – janary, jednej z wielu bohaterek tradycyjnych wiejskich opowieści z okolic Benevento, skąd pochodziła rodzina Bellonci.
Po dziś dzień czterystu jurorów zbiera się, zazwyczaj w czerwcu, aby wyłonić dwanaście prac, które zostaną dopuszczone do konkursu. Podczas pierwszej eliminacji zostaje wybranych pięć utworów, choć czasami konieczne jest wprowadzenie do finału szóstego tytułu ex aequo. Zwycięzca wyłaniany jest z roku na rok, zgodnie z tradycją, w pierwszy czwartek lipca. Po ostatecznym głosowaniu, w nimfeum rzymskiej Villa Giulia, odbywa się uroczysta ceremonia ogłoszenia laureata, transmitowana na żywo przez telewizję Rai.
Jurorzy, wybierani spośród kobiet i mężczyzn zasłużonych w różnych dziedzinach kultury i sztuki oraz laureatów Nagrody w poprzednich edycjach, do dziś nazywani są „Niedzielnymi przyjaciółmi”, tak jak grupa niezłomnych literatów, którzy dali początek tej wspaniałej instytucji. Od 2010 roku do ich grona dołączyli „najbardziej aktywni” czytelnicy, zgłaszani co roku przez niezależne księgarnie rozsiane po całych Włoszech, a od 2017 roku poszerzono je o kolejne 20 głosów oddawanych przez szkoły, uniwersytety i koła literackie oraz 200 głosów od naukowców, tłumaczy oraz intelektualistów włoskich i zagranicznych, typowanych przez 20 Włoskich Instytutów Kultury za granicą.
W skład komisji kwalifikacyjnej wchodzi zatem 660 obdarzonych wysokimi kompetencjami jurorów, którzy gwarantują rzetelność i odpowiedni poziom oceny stających do konkursu dzieł, w zakresie ich formy i treści.
Oczywiście każde dzieło poddane ocenie tak wykwalifikowanego jury może być uznane jedynie za arcydzieło wydawnicze, niezależnie od gatunku literackiego, jakim parają się autorzy.
Tak więc, w poszukiwaniu gwarancji dobrej lektury, warto rzucić okiem na listę laureatów ostatnich edycji Premio Strega i znaleźć coś dla siebie; miłośnikom sensacji i thrillerów polecam czarny kryminał z gotycką nutą „La ferocia” („Dzikość”) Nicoli Lagioia, laureata Nagrody Strega w roku 2015.
Zwycięzcą z roku 2016 jest Edoardo Albinati i jego „La scuola cattolica”. Odnajdujemy w niej obraz rzymskich wyższych sfer z lat siedemdziesiątych, umiejętnie szkicowany w opowiadaniach snutych przez poszczególnych bohaterów o niezliczonych przygodach, rzeczywistych i fikcyjnych, aż po słynną zbrodnię na Circeo.
Książka „Le otto montagne” („Osiem gór”) Paolo Cognettiego, laureatka Nagrody w roku 2017, spodoba się wszystkim mającym ochotę na pełną przygód podróż duchową w towarzystwie dwóch mężczyzn, których przyjaźń znacznie przewyższa zdobywane w ciszy i skupieniu, krok za krokiem, szczyty.
W roku 2018 Nagroda została przyznana pisarce Helenie Janeczek (wywiad z Heleną Janeczek znajdziecie tutaj). Jej powieść „La ragazza con la Leica” („Dziewczyna z Leicą”) ukazuje zderzenie młodzieńczych pasji ze światem, w którym głęboki kryzys gospodarczy i triumf faszyzmu nie są w stanie stłumić siły i odwagi żyjących wówczas ludzi, broniących wolności przekonań i działania, czasem płacących za te wartości własnym życiem.
Pozostając przy tematyce faszyzmu, polecam książkę laureata Nagrody Strega 2019, Antonia Scuratiego pt. “M. il figlio del secolo” („M. Syn Stulecia”). Ta bezprecedensowa powieść dokumentalna, oparta w całości na wiarygodnych źródłach, opisuje po mistrzowsku, bez sympatii politycznych czy ideologicznych, początki, dojście do władzy i upadek Mussoliniego, człowieka, który odegrał tak ogromną rolę w historii Włoch.
Ostatnim omawianym dziełem, nagrodzonym w roku 2020, jest “Il colibrì” Sandra Veronesi. To opowieść o przygodzie ludzkiego życia, doświadczanego we wszystkich skrajnościach – poprzez okrucieństwa i wielkie miłości, przeżywanego w poszukiwaniu własnej tożsamości, bez upadków w nicość; z akceptacją każdego wyzwania jako soli życia i osiągnięcie celu swej podróży w okresie kilkudziesięciu lat, rozpoczynającym się od bliżej nieokreślonego momentu na początku lat siedemdziesiątych i kończącym w nieznanej przyszłości, w której córka bohatera uosabia nową ludzkość.
Lektura każdego z tych dzieł może być nie tylko dobrym towarzystwem naszej codzienności i zapewnić chwilę relaksu z dobrą książką w ręku, ale także – dzięki treści utworów – pozostawić na lata w naszych sercach niezatarty ślad. Mówimy to z pełnym przekonaniem, a gwarancję prawdziwości takiego stwierdzenia daje jedno z najbardziej prestiżowych włoskich wyróżnień literackich: Premio Strega.
