Wzdłuż Riwiery liguryjskiej, zaledwie dwadzieścia kilometrów na zachód od Savony, znajduje się Noli, małe, urocze miasteczko rybackie z interesującą historią. Nie wszyscy wiedzą, że przez wieki miasto to de facto było niepodległą republiką morską, często chronioną przez silniejszą Genuę. Republika Noli narodziła się w 1196 roku na skutek dekretu, który to oddzielał je od Margrabstwa Finale, by kolejno przyłączyć je pod opiekę Genui. To „Dumne Miasto” zachęciło Noli do stworzenia stanu bufora, by móc odeprzeć groźnych nieprzyjaciół. Pomimo silnej protekcji, jaką cieszyło się Noli, miasto zachowało zawsze pewną niezależność handlową i polityczną. To małe państwo, zamknięte między morzem a górami, utrzymywało własną kwitnącą niepodległość, aż do kilku lat przed upadkiem Republiki Genueńskiej w 1797 roku.
Po okresie Restauracji, podobnie jak pozostała część Ligurii, stało się integralną częścią Królestwa Sardynii. Dzisiaj Noli prezentuje swój urok w całej okazałości, usytuowane między dwiema pięknymi górami, znajduje się w magicznej zatoce ogrodzonej przez morze. Miasto zachowało wiele zabytków i część starych średniowiecznych murów obronnych.
Od kilku lat miasteczko znajduje się na prestiżowej liście „Borghi più belli d’Italia”. Przyjeżdżając z zachodu, jak i ze wschodu Ligurii wita nas romantyczna zatoka, pośrodku której znajduje się stare miasteczko, z góry zaś dominuje zamek z dumnie powiewającą flagą Noli. Zanim wejdziemy w zaułki, charakterystyczne wąskie uliczki starych liguryjskich miasteczek (carruggi), możemy zwiedzić imponujący kościół Św. Paragorio, wykonany w stylu gotycko-lombardzkim ( znajduje się na zachód od starego miasta). Budowla pochodzi z XI wieku i wpisana jest na listę włoskiego dziedzictwa narodowego. Do końca XVI wieku była katedrą; kolejno tytuł ten nadano kościołowi Św. Piotra, który został uznany za bezpieczniejszy, gdyż mieścił się w obrębie murów obronnych miasta. Kontynuując spacer wzdłuż promenady można zaobserwować typową zabudowę średniowiecznych nolijskich domów, zwróconych fasadą na morze, od którego dzieli je via Aurelia.
Malowniczy dom Casa Pagliano, rozpoznawalny dzięki blankom i wieży po lewej stronie, wyróżnia się uroczą architekturą. Jest to budynek z XIV wieku, który przedstawia typową strukturę średniowiecznych domów Noli: podbudowa kamienna z dużych ciosów, zielonego koloru i wyższej części wykonanej z cegieł, z kilkoma otworami, arkadowymi oknami biforia i triforia. W przeszłości budynek był siedzibą Zakonu Rycerzy Maltańskich. Kilka metrów dalej ukazuje się nam stara, główna brama, la Porta di Piazza, zwieńczona pięknym freskiem z XX wieku przedstawiającym Wniebowzięcie Matki Boskiej, kilku świętych i flagę Noli.
Przechodzimy przez bramę i znajdujemy się we wnętrzu starego średniowiecznego miasta. Kolejno otwiera się przed nami mały plac, gdzie oprócz portyków mieści się ratusz, już wtedy siedziba starej Republiki, a na nim powiewa nolijska flaga przedstawiająca biały krzyż na czerwonym tle.
Pochodzenie flagi nawiązuje do IV Krucjaty ( 1198 ), w której to Noli wzięło udział, adoptując flagę świętego Paragorio odróżniającą się od tej, którą posiadała Republika Genui, czyli flagi świętego Jerzego. Na bruku umieszczono herby czterech republik morskich (Genui, Wenecji, Pizy i Amalfi) jako bezpośrednie nawiązanie do nigdy nie spełnionego marzenia o uznaniu statusu piątej republiki morskiej. Podejmowano próby, ale do dnia dzisiejszego nie otrzymano żadnych rezultatów. U stóp ratusza znajduje się loggia Republiki Noli. Można tu spacerować wśród historii; oprócz piękna portyków, możemy podziwiać marmurowe tablice, które opowiadają nam historię miasta. Na jednej z tablic uwieczniono Dantego, który w swym największym dziele porównuje ostrość gór liguryjskich do czyśćca: “… e discendesi in Noli…”(Boska Komedia – Czyściec – Pieśń IV 25). Od słynnego poety przechodzimy do wielkiego żeglarza, Krzysztofa Kolumba; marmurowa tablica przywołuje genueńczyka poprzez ukazanie mało znanego wydarzenia z jego życia: w 1476 roku Kolumb wypłynął z tego portu flotą pięciu statków do Holandii. Podczas podróży musiał zmierzyć się z flotą, która chciała go złupić ( nawiązanie do Wenecjan), a jego statek utonął podczas walki. Nawigator odnalazł schronienie w Lizbonie, u przedstawicieli genueńskich. Kolejna marmurowa tablica wspomina Antonio z Noli, sławnego żeglarza, który wszedł w posiadanie wysp Zielonego Przylądka. Innym słynnym mieszkańcem Noli był Giordano Bruno, który to skazany za herezję uciekł z Rzymu i początkowo mieszkał w Genui, by potem przenieść się do tego miasteczka, o czym informuje nas tablica: “Przed nauczeniem Europy / Praw uniwersalnego porządku / Był maestro z Noli / Gramatyki i kosmografii”. Na końcu portyków mieści się galeria sztuki z obrazami przedstawiającymi widoki miasta.
Wracając na mały plac, miejsca, gdzie znajduje się ratusz można wybrać główną drogę ( via Cristoforo Colombo), wzdłuż której napotkamy jeszcze dziś tradycyjne sklepy z gastronomią sprzedające świeże makarony, sklepy z regionalnymi produktami jak oliwa z oliwek, sos pesto, piekarnie z typową liguryjską focaccia i inne. W niektórych miejscach ukazują się małe placyki z przepiękną roślinnością, szczególnie z wijącą się glicyną oraz inne charakterystyczne kąciki z romantycznymi restauracjami.
Jak już wcześniej wspomniano, Noli walczy o przyznanie tytułu piątej Republiki Morskiej, z pewnością mogłoby również wziąć udział w nominacji o hipotetyczny tytuł „Republiki Smaku”. W sklepikach znajdujących się w zaułkach uliczek centrum miasta, oprócz klasycznej liguryjskiej focacci i oliwy z oliwek produkowanej w tłoczniach w górach nad miastem, możemy na przykład znaleźć słynne słone sardele. W dawnych czasach słone sardele (acciughe) zwano złotem Noli, jeszcze w latach 60-tych można było znaleźć sklepy rybne (pescherie), które sprzedawały świeżo złowione ryby. Il cicciarello (w lokalnym dialekcie Lussu) jest dzisiaj uznany przez Slow Food, można smakować ten specjał w smażalniach w centrum miasta, w cieniu starych kamienic. By zakupić świeże ryby należy kierować się bezpośrednio na plaże, do miejsc, w których to po dzień dzisiejszy możemy spotkać rybaków sprzedających świeży połów prosto z łodzi. Należy pamiętać, że rybacy łowią ryby starą, tradycyjną metodą zwaną sciabica.
Na końcu należy wspomnieć, iż silny związek Noli z tradycją odzwierciedla się również w obchodzeniu świąt ludowych i religijnych. Jedno z nich obchodzone jest 29 czerwca; to dzień świętych Piotra i Pawła. Kolejno w drugą niedzielę lipca świętuje się procesją, w której nosi się krzyże, w nawiązaniu do patrona Noli, Św. Eugeniusza. W drugą niedzielę września żegna się letnią porę roku regatą, w której to uczestniczą cztery dzielnice: Ciassa, Portellu, Màina i Burgu, każda przedstawiająca inny kolor. To ważne wydarzenie dla mieszkańców, podkreślające ich głęboki związek z tysiącletnią historią nadmorskiego miasteczka.
