Wywiad z Alessandro Campim
Prawdopodobnie nie wszyscy wiedzą, że Machiavelli jest jednym z najbardziej znanych włoskich autorów, czytanym we wszystkich językach, m.in w języku polskim. Z tego powodu Włoskie Instytuty Kultury w Krakowie i Warszawie postanowiły zorganizować wystawę poświęconą florenckiemu myślicielowi. Jest to pewnego rodzaju podróż w czasie i przestrzeni, która rozpoczyna się w renesansie we Włoszech, a kończy w obecnych czasach i obejmuje cały świat. Świat, w którym Machiavelli gra główną rolę w popkulturze, czyli między innymi w komiksach, grach komputerowych, reklamach, muzyce i literaturze. „Uśmiech Niccolò, wizerunek Machiavellego na przestrzeni wieków między historią a mitem” to wystawa, która odtwarza postać Machiavellego poprzez portrety i obrazy florenckie zrealizowane i opublikowane na przestrzeni wieków: obrazy, grafiki, pocztówki, komiksy, freski, medale, karty kolekcjonerskie, znaczki, monety, popiersia, karykatury itp. Profesor Uniwersytetu w Perugii i kurator wystawy (która odbyła się w Krakowie w październiku, a w Instytucie Kultury w Warszawie zaplanowana jest od 12.12.2019), Alessandro Campi, opowiada o genezie tej inicjatywy.
Alessandro Campi: „Niccolò Machiavelli był jedną z wielkich postaci włoskiego renesansu, ale z czasem przekształcono go w ikonę cynizmu władzy. Pisma „sekretarza florenckiego” stanowiły w dziejopisarstwie historyczno-politycznym podstawę wiedzy na temat współczesnego świata i analizy władzy, opisanych w najdrobniejszych szczegółach, stworzyły archetyp historiograficzny zwany makiawelizmem, żeby podkreślić i ujawnić formy polityki wraz z jej strategiami i sprzecznościami. To pouczające dzieło jest także przyczyną powstania stereotypu związanego z Machiavellim. Jeśli dodamy do tego fakt, że był on zwolennikiem świeckiego charakteru władzy i walorów Republiki, występując tym samym wbrew oligarchii medycejskiej, to zrozumiemy, dlaczego przez co najmniej dwa wieki od jego śmierci był uznawany za autora wyklętego. Nie pomogło mu również to, że jego dzieła były zbyt szczere i bezpośrednie jak na tamte czasy i celowo napisane prozą w dialekcie florenckim, co było jawnym sprzeciwem wobec nakazów Kościoła, który zwłaszcza po reformie protestanckiej, uczynił z łaciny wyznacznik przynależności do wyznania katolickiego.”
Proszę wyjaśnić wybór tytułu wystawy: „Uśmiech Niccolò”?
Machiavellego zwykło się kojarzyć z twarzą wyrażającą przebiegłość, złośliwość, z enigmatycznym uśmiechem, często jego portrety przedstawiają osobę, która nie budzi zaufania, ponieważ, jak powiedzieliśmy wcześniej, przywykliśmy do utożsamiania go z kimś, kto reprezentuje władzę i dąży do celu bez skrupułów, myląc to, co Machiavelli świadomie analizował z jego prawdziwą osobowością. Machiavelli był nadzwyczajnym psychologiem władzy, opisanej przez niego w nieskazitelny sposób, ale osobiście był człowiekiem, który wcale się jej nie domagał, co więcej po 12 latach sprawowania funkcji wysokiego rangą urzędnika Republiki Florenckiej, został odstawiony przez Medyceuszy w kąt. Jeśli chodzi o sposób przedstawienia jego postaci, należy podkreślić, że wszystkie jego portrety zostały namalowane po jego śmierci. Obraz, który historycznie uważany jest za najlepiej odzwierciedlający prawdę, chociaż osobiście uważam inaczej, to obraz artysty Santi di Tito, urodzonego po śmierci Machiavellego, bazujący na jego florenckiej masce pośmiertnej.
Uśmiech, prawie grymas, który na przestrzeni wieków uczynił z Machiavellego popową ikonę przebiegłości.
Wynika to z faktu, że Machiavelli kojarzy się wyłącznie z „Księciem”, czyli jego najbardziej znanym dziełem, które zawiera bardzo skuteczny opis władzy. Dzieło o wielkiej wartości, które później zostało spłycone i stało się podręcznikiem do wykorzystania praktycznie w każdej dziedzinie. Głównie w świecie anglosaskim można było spotkać serię publikacji, w których cytowano i wykorzystano „Księcia” jako podręcznik do wygrywania wojen, meczów tenisa lub wychowywania dzieci. Jednocześnie siła cynicznego stereotypu, która przylgnęła do Machiavellego sprawia, że pojawia się on jako postać w komiksach, reklamach i grach wideo, na przykład Machiavelli jest dobrze znany wśród młodzieży, bo to imię jednego z zabójców występujących w znanej serii gier Assassin’s Creed. Tendencja popkulturowa wiąże się z faktem, że nazwisko Machiavellego jest na tyle sugestywne i znane, że zaczęto go używać jako przymiotnika, powiedzieć dzisiaj “makiaweliczny” jest jak najbardziej akceptowalne. Ta sława byłaby do przyjęcia i nawet całkiem zabawna, gdyby towarzyszyła jej znajomość wartości Machiavellego, który zgodnie z duchem renesansowego eklektyzmu, był wielkim włoskim geniuszem podobnie jak Ariosto, Dante, Petrarka: polityk, uczony, strateg, poeta i historyk. Napisał jedną z najpiękniejszych komedii włoskiego teatru „La mandragola”, a także wiele opowiadań, w tym znaną bajkę o szatanie Belfagorze.
Skąd wzięła się Pana pasja do Machiavellego?
Nauczając historii i myśli politycznej Machiavelli zawsze był dla mnie ważną postacią. Później, kiedy moja żona 15 lat temu dała mi w prezencie stare wydanie „Księcia”, stał się on także bohaterem mojej wspaniałej kolekcji. Dziś mam ponad 2000 współczesnych wydań „Księcia” który, wraz z „Pinokiem”, jest najczęściej tłumaczoną włoską książką na świecie. Również w języku polskim możemy znaleźć dziesiątki różnych tłumaczeń. Materiały zebrane na temat Machiavellego są liczne i wkrótce zostaną opublikowane w internetowej bazie danych o sugestywnej nazwie „machiavelliana”, która będzie dedykowana wszystkim uczonym i pasjonatom tej wspaniałej postaci włoskiego renesansu.
tłumaczenie pl: Martyna Boreczek
