GIOVANNI ANTONIO SACCO (ur. w Wiedniu 3 lipca 1708 r. – zm. na statku z Genui do Marsylii 19 marca 1788 r.).
Tancerz, choreograf, największy w dziejach odtwórca ról Harlekina i Truffaldina w commedii dell’arte. Syn Gaetana Sacco, stojącego na czele trupy weneckich tancerzy i komików, oraz Libery, także tancerki i komiczki. Urodzony w Wiedniu podczas tournée rodziców po Europie. Miał trzy siostry: Adrianę, Annę Caterinę i Franceskę. Ożenił się z Antonią Franchi, również komiczką i tancerką, z którą miał syna Giovanniego oraz dwie córki, Angelę i Giovannę. Podczas Karnawału w 1730 r., w wieku zaledwie 22 lat, Giovanni Antonio Sacco tańczy jako „drugi Zanni” w Teatro della Pergola we Florencji. Wielki książę Gian Gastone de’ Medici, obecny na spektaklu, jest zachwycony jego występem wokalnym, gestami i mimiką; zaprasza go na powtórny występ, już kolejnego wieczora, razem z całą rodziną, do Teatro del Cocomero.
Poza nim, znanym już z roli Harlekina w „Słudze dwóch panów” Carla Goldoniego, w trupie prowadzonej przez jego ojca przez lata występować będą trzy Innamorate: jego matka, Libera Sacco, jego żona Antonia Franchi, zwana Beatrice, oraz jedna z jego sióstr, Anna Caterina Sacco; w roli Servetty: kolejna z jego sióstr – Adriana Sacco Lombardi, zwana Smeraldiną; w roli Clarice: Francesca Dima; jako trzej Innamorati: Pietro Pertici, Francesco Ermano lub Hermano oraz Ieronimo Ferrari, znani pod pseudonimem Silvio; w roli Pantalonego: Antonio Fioretti oraz André lub Andrea Bertholdi lub Bertoldi; w roli Brighelli: Domenico Zanardi; w roli Tartaglii: Agostino Fiorilli; jako Dottore: Rodrigo Lombardi, Carlo Malucelli i Ferdinando Colombo; jako Cantatore: Pietro Mira; jako Cantatrice: Alessandra Stabili; wiolonczelista: Gasparo Janeschi lub Taneschi; do tego komicy: Carlo Gibelli, Giovanni Porazisi, Camillo Ganzaga, Giovanni Antonio Guerra, Giovanni Piantanida wraz ze swoją żoną Costanzą Piantanidą, Luigi Madonis, Antonio Madonis, oraz niejaki, bliżej niezidentyfikowany, Kandake. W kwietniu 1733 r., nadal występując w trupie swojego ojca, która wówczas otrzymywała roczne wynagrodzenie w wysokości 12 500 rubli, dociera do Sankt Petersburga, gdzie gości go na swym dworze caryca Anna Iwanowna. Tam, przez półtora roku, trupa wystawia aż 26 przedstawień. W listopadzie 1734 r. z powodu choroby ojca, Giovanni przejmuje przewodnictwo w trupie.
Gdy w styczniu następnego roku ojciec umiera w Sankt Petersburgu, Giovanni decyduje się wyjechać z Rosji. Razem ze swoją rodziną i większością członków trupy udaje się więc w drogę powrotną do Włoch. Przejeżdza przez Polskę, rządzoną przez Augusta III Saskiego; bawi zapewne jakiś czas w Warszawie, wystawiając część repertuaru wcześniej prezentowanego w Rosji. W polskiej stolicy jeszcze trzy lata przedtem występowała trupa Tommasa Ristoriego, odtwórcy roli Coviella; nadal działa tam jednak muzyk Giovanni Alberto Ristori. W tym mieście, w przeszłości, rolę Coviella odgrywał, z wielkim powodzeniem, jego stryj, komik Gennaro Sacco, brat jego ojca, dyrektor trupy z Théàtre Italien w Paryżu, finansowanej przez Ludwika XIV, będący także autorem monografii „La commedia smascherata, ovvero i comici esaminati” („Commedia bez masek, czyli studium komików”) z 1699 r.
Po wyjeździe z Polski, zostawiwszy w Warszawie dwóch artystów, Gaspara Janeschiego i Franceska Ermana, Giovanni przybywa do Czech i 8 października, wciąż wraz z rodziną i tą samą grupą artystów, drugi raz zatrzymuje się w Pradze, aby wystawić parę przedstawień we wspaniałej Sali Balowej Pałacu Lichtensteinów w dzielnicy Malá Strana. Wiosną 1738 r. Giovanni Antonio Sacco, wraz z całą rodziną, w tym synem Giovannim i siostrą Franceską, którzy obaj w młodym wieku zostali aktorami, zostaje członkiem trupy z Teatro San Samuele w Wenecji, gdzie impresariem jest Michele Grimani, szefem trupy Giuseppe Imer, a autorem komedii Carlo Goldoni. W 1753 r. udaje się na występy do Lizbony, po drodze odwiedzając Genuę, a w 1764 r., na zaproszenie cesarza, udaje się do Innsbrucka. Po powrocie do Wenecji, powraca do pracy głównie w roli aktora-improwizatora w teatrach San Samuele i San Giovanni Grisostomo, pod kierunkiem Onofria Paganiniego, ponownie wystawiając „Harlekina, sługę dwóch panów”, sztukę napisaną w 1745 r., w dialekcie weneckim, przez Carlo Goldoniego, z którą Giovanni Antonio debiutował już w Wenecji w 1746 r., w Teatro San Grisostomo – ponownie wystawioną w Mediolanie w 1749 r. Wystawił także wówczas swoją najbardziej udaną sztukę, „Truffaldino molinaro innocente” („Truffaldino niewinny młynarz”), głównym bohaterem której jest Truffaldino, będący wariacją na temat maski Harlekina.
Niektórzy młodzi członkowie jego trupy, wówczas już wybitni komicy, tak jak ich mistrz, najwierniejsi jego wychowankowie i krewni, decydują się powrócić do Polski – która, już pod rządami Stanisława Augusta, przyciąga najznaczniejszych artystów z całej Europy – aby przekazywać dalej sztukę Giovanniego Antonia, rozsławioną w występach jako Harlekin i Truffaldino, nauczając gestykulacji, mimiki pantomimy, charakterystycznych dla commedia dell’arte, jego własną metodą. Skorzysta z tego hrabia Jan Potocki, dramaturg, archeolog i historyk, pisząc “Parady”, prawdziwą commedię dell’arte, napisaną po francusku, wystawioną w teatrze dworskim na należącym do niego zamku w Łańcucie w 1792 r.
W 1771 r. Giovanni Antonio Sacco przyjmuje do swojej trupy w roli pierwszoplanowej aktorki, śpiewaczki i tancerki Teodorę Ricci, wraz z jej mężem, komikiem Franceskiem Saveriem Bartolim. Matka Teodory, Emilia Gambaciani Ricci, również występowała w trupie, gdy przewodniczył jej jeszcze ojciec Giovanniego Antonia, Gaetano Sacco. Autorem i poetą współpracującym z trupą jest teraz hrabia Carlo Gozzi. Wraz z Giovannim Antoniem Teodora Ricci występuje w komediach „Innamorata da vero” („Zakochana naprawdę”), będącej, niestety, jej pierwszym fiaskiem, oraz „La Principessa filosofa” („Księżniczka filozofka”) Gozziego, która z kolei była jej pierwszym prawdziwym sukcesem, który pozwoli jej następnie zagrać główne role w sztukach „Gustavo Wasa” („Gustaw Waza”) Alessio Pirona oraz „Conte di Essex” („Hrabia Essexu”) François-Thomasa-Marie de Baculard d’Arnaud. Po przeminięciu mody na komedię masek Goldoniego i Pietra Chiariego, Sacco przerzuca się na baśnie komponowane dla niego przez Carla Gozziego; wenecka publikaprzyjmuje je bardzo przychylnie. W 1774 r. Giovanni Antonio Sacco znów jest w Polsce, gdzie, oprócz innych przedstawień, 30 kwietnia wraz ze swoją trupą uczestniczy w balecie w ramach przedstawienia „L’Amore Artigiano” („Miłości rzemieślniczej”) C. Goldoniego i F. L. Gassmanna, przygotowanego przez komika Józefa Feliksa Kurza, a w 1775 r. wykonuje balet „Pan und Sirinx” („Pan i Syrinks”), zaczerpnięty z „Metamorfoz” Owidiusza spektakl z choreografią przygotowaną przez samego Giovanniego Antonia, który debiutuje w Teatrze Publicznym w Warszawie. Giovanni Antonio Sacco, stypendysta króla, razem z Franceskiem Casellim, jest przedstawicielem nowego nurtu w sztuce baletowej. Jeszcze przez trzynaście lat, wraz ze swoją trupą teatralną, wystawia swoje balety w całej Europie.
Umiera w wieku osiemdziesięciu lat na pokładzie statku, którym płynął, w trakcie tournée, z Genui do Marsylii. Jego ciało wyrzucono do morza, niby nędznika, nie wznosząc mu godnego nagrobka. W trakcie panowania Stanisława Augusta, miłośnika teatru, nauki i sztuki, do Polski przybędą jeszcze kolejni artyści: architekci, kompozytorzy, aktorzy teatralni, poeci, naukowcy, w tym wielkie osobowości, takie jak: Giovanni Paisiello, Domenico Cimarosa, Cagliostro, Casanova, Francesco Maria Lanci, Sebastiano Ciampi; także malarze: Tommaso Dolabella, Martino Altomonte, Marcello Bacciarelli, Jan Chrzciciel Lampi, Giuseppe Grassi, Enrico Pilatti, Giacomo Contieri, Leonardo Gallo, Francesco Lazzarini, Tommaso Righi, Gioacchino Staggi, Giacomo Monaldi, i wreszcie Bernardo Bellotto, zwany, tak jak jego wuj Giovanni Antonio Canal, Canalettem.
tłumaczenie pl: Jan Steinmetz
