„Mamy dwa umysły, jeden myśli, drugi słyszy.
Te dwa sposoby poznania,
tak diametralnie różne,
współdziałają ze sobą, by budować naszą mentalność”
(Daniel Goleman)
Emocje towarzyszą różnym momentom naszego istnienia. Czasami jednak są one doświadczane jako trudne, negatywne, ciężko stawić im czoła i nimi zarządzać. Życie stawia nas w obliczu prób, często złożonych, nieprzewidywalnych zdarzeń, które bez wątpienia oddziałują na nas na poziomie emocjonalnym. Rozpoznawanie emocji i umiejętność kierowania nimi pozwala nam lepiej zarządzać własnym życiem. W psychologii, emocje są ogólnie definiowane jako stan złożony, który powoduje fizyczne i psychologiczne zmiany wpływające na myślenie i zachowanie (L. Mecacci 2001). Są one sygnałem, że nastąpiła zmiana w świecie wewnętrznym lub zewnętrznym, postrzegana subiektywnie jako istotna. Emocje są konstrukcjami wieloskładnikowymi. Możliwe jest wykrycie przez jednostkę składnika poznawczego poprzedzającego wystąpienie konkretnego stanu emocjonalnego poprzez obserwację fizjologicznego zachowania organizmu (np. zmienność tętna, pocenie się, bladość itp.), sposobu wyrażania się (słownictwo nacechowane emocjonalnie) i języka niewerbalnego (postawa, wyraz twarzy, gesty itp.), tendencji do działania i wreszcie samego zachowania, mającego na celu utrzymanie lub zmianę relacji między jednostką a otoczeniem w danym czasie (Scherer 1984).
Dlaczego czujemy emocje i dlaczego tak ważne jest, aby wiedzieć, jak je rozszyfrować? Emocje nie powinny być mylone z uczuciami i nastrojami. Charakteryzują się intensywnymi reakcjami, pojawiają się nagle, trwają krótko i powodowane są przez wewnętrzny lub zewnętrzny bodziec. Uczucia i nastroje natomiast nie pojawiają się tak nagle i zazwyczaj dłużej trwają (Gordon 1985). Ponadto emocje można podzielić na: emocje pierwotne i emocje wtórne (Silvian Tomkins 1962, 1970).
Emocje pierwotne są emocjami wrodzonymi i są obecne w każdym społeczeństwie, dlatego są one definiowane jako pierwotne lub uniwersalne. Natomiast emocje wtórne wywodzą się z połączenia emocji pierwotnych i rozwijają się wraz z rozwojem jednostki, są wynikiem procesu nazywanego interakcją społeczną (Legrenzi, 1994). Ponadto na sposób ich odbioru i wyrażania duży wpływ ma kultura, w której się dorasta. Jakie są więc pierwotne lub uniwersalne emocje?
Według Ekmana i Izarda można je sklasyfikować następująco:
- złość, wywołana przez frustrację, może objawiać się poprzez agresję;
- strach, wrodzona reakcja na niebezpieczeństwo, której celem jest przetrwanie w niebezpiecznej sytuacji;
- smutek, przejawiający się w wyniku straty lub nieosiągniętego celu;
- radość, pozytywny stan umysłu tych, którzy uważają, że ich pragnienia zostały spełnione;
- zaskoczenie, wywodzi się z nieoczekiwanego zdarzenia, po którym następuje strach lub radość;
- pogarda, brak szacunku i/lub odrzucenie ludzi lub rzeczy;
- obrzydzenie, odrażająca reakcja charakteryzująca się specyficznym wyrazem twarzy.
Wśród złożonych emocji można wymienić: radość, zazdrość, wstyd, niepokój, nudę, rezygnację, nadzieję, przebaczenie, obrazę, nostalgię, wyrzuty sumienia, rozczarowanie, ulgę (Ekman 2008; Izard 1991).
Często, gdy odnosimy się do emocji, mamy tendencję do rozróżniania pomiędzy emocjami pozytywnymi i negatywnymi. Ta wizja sama w sobie jest myląca, ponieważ skłania do myślenia, że istnieją emocje „dobre” i „złe”. To przekonanie wyzwala mechanizm represji, który prowadzi do zahamowania emocji uważanych za negatywne. Ważne jest, aby rozważyć zamiast tego, że emocje mogą być odpowiednie dla konkretnej sytuacji lub nie, mogą być przyjemne lub nieprzyjemne, ale nie są one złe czy negatywne.
Co dzieje się wtedy, gdy tłumimy emocje?
Zgodnie z Freudem „Skrywane emocje nigdy nie umierają. Są pochowane żywcem i prędzej czy później ujawnią się w najgorszy możliwy sposób.”
Umysł i ciało stanowią jedność, więc nie jest niczym niezwykłym, że tłumione emocje przejawiają się w problemach psychosomatycznych.
Badanie przeprowadzone na Uniwersytecie w Aalto ujawniło, że na przykład stłumiony gniew, wiąże się z podwójnym ryzykiem zawału serca. Wiadomo również, że stres wyzwala produkcję kortyzolu, hormonu, który generuje procesy zapalne, szkodliwe dla komórek naszego organizmu, które mogą wywołać poważne choroby.
Ludzie, którzy mają tendencję do tłumienia swoich emocji reagują z większą ekscytacją fizjologiczną na trudne sytuacje niż ludzie, którzy cierpią z powodu lęku, co wyłoniło się w klasycznym badaniu przeprowadzonym na Uniwersytecie Stanforda.
Więc, jakie są funkcje emocji?
Emocje odgrywają zasadniczą rolę na poziomie ewolucyjnym i są niezbędne dla fizycznego i psychicznego przetrwania: służą do ochrony nas samych, rozpoznawania niebezpieczeństw i obrony przed nimi. Są ważnymi wskaźnikami, pokazują nam, jacy jesteśmy i czy osiągamy cele, które sobie wyznaczyliśmy. Pokazują nam, czy jesteśmy zadowoleni, czy też potrzebujemy zmiany w naszym życiu.
Wszystkie emocje są więc użyteczne i niezbędne. Bez strachu, na przykład, nie zatrzymalibyśmy się na czerwonym świetle, bez smutku nie bylibyśmy w stanie przeżyć żałoby i strat w naszym życiu itp.
Ale kiedy żyjemy emocjami zbyt intensywnie lub kiedy nie potrafimy ich rozpoznać i rozszyfrować, ryzykujemy, że zwrócą się one przeciwko nam. Czynniki kulturowe mogą również wpływać na naszą zdolność rozpoznawania i wyrażania emocji.
Na przykład, dzieciom mówi się często, żeby nie płakały lub nie złościły się. Ten sposób działania sprawia, że niektórzy dorośli nie są później w stanie zarządzać swoimi stanami emocjonalnymi i dlatego mają tendencję do ich tłumienia.
Powiedzieć zamiast tego, jak się czujemy lub jak inni wpływają na nasze samopoczucie, bez obaw, pozwala nam rozwijać bardziej dojrzałe i autentyczne relacje międzyludzkie i pomaga ustalić zdrowe i niezbędne dla naszego dobrego samopoczucia granice. Jest to zatem kwestia mówienia rzeczy we właściwy sposób, ale także robienia ich we właściwym czasie.
Nie ma wcześniej ustalonej reguły, która określa, co decyduje o prawidłowej ekspresji emocjonalnej lub nie. Istnieje jednak zasada przewodnia wyrażania emocji, kiedy czujemy pragnienie, kiedy mamy wrażenie, że chodzi o nasze dobre samopoczucie. Wiedza, jak wyrażać swoje emocje we właściwym czasie, wyraźnie i bez szkody dla innych, jest kluczem do osiągnięcia własnego dobrostanu psychofizycznego. Uczynienie z emocji naszych sojuszników poprawia samoświadomość, ułatwia dokonywanie wyborów i poprawia relacje międzyludzkie.
www.virginiapatrizi.com Dott.ssa Virginia Patrizi
+48 532 829 605
Źródło grafiki: https://www.consorziofarsiprossimo.org/
