Wykształcenie i praca w Banca Commerciale Italiana (Comit)
Józef (Giuseppe) Leopold Toeplitz urodził się w Żychlinie, niedaleko Łodzi, 10 grudnia 1866 r. jako syn Bonawentury i Reginy Konic, piąty z jedenaściorga dzieci (Montanari, 1995; 2015, s. 363–368; Telesca, 2010; Teoplitz De Grand Ry, 1963). Rodzina Toeplitzów, której udokumentoana historia sięga końca XVII w., była jedną z najznamienitszych, pod względem bogactwa i tradycji, pośród żydowskiej burżuazji Warszawy. Ród ten charakteryzowały szczególnie zaangażowanie polityczne i dbałość o posiadłości rolne, sprawy finansowe i handlowe.
Bonawentura nie tylko kierował kantorem bankierskim Rau w Warszawie, ale zarządzał również posiadłościami ziemskimi polskiej rodziny szlacheckiej Sanguszków, zajmując się jednocześnie swoją uprawą buraków cukrowych, prawdopodobnie w Kielcach, gdzie zastosował awangardową metodę rafinacji cukru, co przyniosło mu znaczne zyski.
Józef spędził część dzieciństwa w posiadłościach zarządzanych przez ojca, gdzie została mu wpojona wiedza nie odbiegająca od wykształcenia synów polskich posiadaczy ziemskich. Pod koniec lat osiemdziesiątych XX w., po zakończeniu nauki w szkole bałtyjsko-niemieckiej w Mitawie (dzisiejsza Łotwa), zapisał się na wydział inżynierii Uniwersytetu w Gandawie, a następnie na Politechnikę w Akwizgranie. Porzucił jednak studia, by poślubić w 1890 r. Anne de Grand Ry, arystokratkę pochodzenia holenderskiego, poznaną właśnie w Akwizgranie. Być może z powodu niesnasek z rodziną, wkrótce potem rozwiązanych, Toeplitz wyjechał ze świeżo poślubioną żoną do Genui na krótkie szkolenie bankowe w filii Banca Generale, którego dyrektorem był Otto Joel, przyszywany kuzyn. Toeplitz zamierzał niedługo wrócić do Polski, jednak został w Genui, gdzie w 1893 r. urodził się jego jedyny syn Ludovico, wiążąc na zawsze rodzinę z Italią. W związku z likwidacją Banca Generale, uwikłanego w kryzys bankowy tego okresu, Toeplitz przeszedł w 1894 r. do genueńskiej filii rosyjskiego Banku Handlu Zagranicznego na stanowisko wicedyrektora. Pierwszego czerwca 1895 r. został zatrudniony w Banca Commerciale Italiana założonym rok wcześniej w Mediolanie przez konsorcjum banków niemieckich, austriackich i szwajcarskich. Wcześniej pracę w Comit podjął jego brat Ludwik (w październiku 1894 r., zaraz po odbyciu kary 3 lat więzienia w carskim Schluesselburgu w Sankt Petersburgu za działalność w polskiej partii socjalistycznej; Pino, Mignone, 2016, s. 129).
Kariera Józefa była błyskawiczna. Wkrótce został prawą ręką Joela, dyrektora generalnego Comit mianowanego razem z Federico Weilem. W ramach strategii nowego banku, zakładającej ekspansję terytorialną na cały kraj, Joel zlecił mu otwarcie nowych oddziałów w Neapolu (1898 r.) i w Wenecji (1900 r.). W tych siedzibach prowadzono liczne interesy z dużymi grupami przemysłowymi i finansowymi.
W 1906 r. Toeplitz został dyrektorem zarządzającym, a w 1907 r. – szefem Biura Kontroli Oddziałów. To pomogło mu, dzięki licznym inspekcjom, powiększyć obroty najważniejszych oddziałów. Rozpoczął również nawiązywanie kontaktów z przedstawicielami niektórych szybko rozwijających się gałęzi przemysłu, takich jak chemiczny (znane jest jego stałe wsparcie dla Montecatini, kierowanej przez Guida Doneganiego), elektryczny i mechaniczny. Toeplitz świetnie odnajdywał się w swojej roli dyrektora banku „mieszanego” czy uniwersalnego, jak określano Comit, który według wzoru niemieckiego skupiał swoją działalność na finansowaniu wielkiego przemysłu włoskiego, który właśnie zaczynał się rozwijać (Toninolo, 1944, s. 23–36).
W okresie neutralności Włoch, między 1914 i 1915 r., Toeplitz stał się swego rodzaju ambasadorem Comit: podróżował po Europie, by uspokoić rynki finansowe oraz przekonać doradców niemieckich i austriackich, by zrezygnowali ze stanowisk w Radzie Dyrektorów Banca Commerciale. W tym samym czasie przekonywał finansistów i przedsiębiorców krajowych, by skupywali pakiety akcyjne spółek włoskich od Austriaków i Niemców, szczególnie w trzech sektorach: elektrycznym, mechanicznym i surowcowym. Chociaż nie miał pochodzenia niemieckiego, jak Joel czy Weil, Toeplitz był celem ataków prasy nacjonalistycznej, ponieważ ciągle był uznawany za cudzoziemca, pomimo uzyskania obywatelstwa włoskiego w 1912 r. Joel zrezygnował z funkcji dyrektora generalnego 5 czerwca 1915 r., dołączając do Weila w Zarządzie Comit. Kierownictwo Banca Commerciale przeszło całkowicie w ręce Toeplitza i dyrektora zarządzającego Pietra Fenoglio, chociaż zostało to usankcjonowane dopiero w 1917 r. wraz z ich nominacjami na dyrektorów generalnych.
W 1918 i 1920 r. Toeplitz skutecznie obronił Comit przed próbami przejęcia przez grupę Perrone-Ansaldo (Montanari, 1995, s. XXIII–XXVIII; Telesca, 2010, s. 100–122). Od 1920 r., po dymisji Fenoglio, został jedynym dyrektorem generalnym banku. Władza decyzyjna skupiła się w jego rękach, również dlatego, że Rada Dyrektorów straciła jakąkolwiek realną władzę po wyjściu członków zagranicznych. Comit identyfikował się coraz bardziej w latach dwudziestych XX w. ze swoim dyrektorem generalnym, nazywanym przez najbliższych współpracowników – nie bez racji – „Władcą”.
W latach dwudziestych XX w. Toeplitz energicznie kontynuował strategię ekspansji zagranicznej Comit – rozpoczętą w drugiej dekadzie – przede wszystkim w Europie wschodniej i na Bałkanach, wykorzystując dewaluację walut tego obszaru i często wyprzedzając dyplomację włoską (Di Quirico, 2000). I to był chyba najbardziej pozytywny aspekt jego rządów: od 1918 r. do 1929 r. Banca Commerciale znacznie rozwinął swoją sieć zagraniczną: w Ameryce, od Północy do Południa, a następnie w Szwajcarii, Francji, Turcji, Austrii, Rumunii, Bułgarii, Egipcie, Polsce, Jugosławii i Grecji. Ta ekspansja nabiera szczególnego znaczenia, jeśli uwzględni się ówczesne problemy w stosunkach międzynarodowych.
Pod koniec I wojny światowej Comit przyczynił się do powojennego przekształcenia systemu produkcji we Włoszech, ale brak kontroli wewnętrznej sprawił, że Toeplitz coraz bardziej angażował bank w finansowanie dużych grup przemysłowych, stając się często ich większościowym udziałowcem. Sięgnięcie po amerykańskie pożyczki dla przemysłu włoskiego w 1928 r. nie zaradziło, nawet częściowo, tej trudnej sytuacji. Pod koniec lat dwudziestych XX w. Comit posiadał większościowe pakiety akcji w wielu dużych przedsiębiorstwach, stając się faktycznie holdingiem i to pomimo prób wyzbycia się tych udziałów.
Po wybuchu Wielkiego Kryzysu, Comit został zablokowany przez kredyty udzielone wielkiemu przemysłowi. Toeplitz, który starał się utrzymać pewną niezależność od faszyzmu, musiał sięgnąć po pomoc rządu, udając się osobiście na rozmowę z Mussolinim we wrześniu 1931 r. (Montanari, 1995, s. XLIV–XLVI; Telesca, 2010, s. 255–267). Tak jak to miało miejsce kilka miesięcy wcześniej w przypadku Credito Italiano (Mori, 1977, s. 265; Atti del convegno di studio, 1990), ze względu na znaczenie Comit dla włoskiego sektora produkcyjnego, rząd interweniował aby uratować Banca Commerciale, podpisując 31 października 1931 r. w Rzymie Konwencję, w której Comit zobowiązał się do przekazania całego swojego pakietu przemysłowego spółce przechodniej Sofindit (Montanari, 1991, s. XXII–XXVI). Toeplitz znalazł się teraz w mniejszości, uległ argumentacji Alberto Beneduce, jak wspominał to prezes Comit Ettore Conti, który pojechał z nim do Rzymu wraz z młodym dyrektorem Raffaele Mattiolim (Conti, 1986, s. 307-308; Bonelli, 1985, s. 71-85). W 1932 r. nie powiodły się próby Toeplitza przywrócenia poprzedniego stanu rzeczy. W następnym roku utworzony doraźnie Instytut Odbudowy Przemysłu (Iri) nabył ostatecznie pakiet przemysłowy Comit. 25 marca 1933 r. Toeplitz musiał podać się do dymisji ze stanowiska dyrektora generalnego, a na jego miejsce zostali powołani Mattioli i poprzedni dyrektor Michelangelo Facconi. Pozostał wiceprezesem do następnego roku, po czym wycofał się z życia publicznego, przebywając głównie w swojej willi w Sant’Ambrogio Olona, niedaleko Varese, gdzie zmarł 27 stycznia 1938 r.
Nie należy zapominać, że Toeplitz, dzięki studiom inżynierskim, posiadał pewną wiedzę techniczną i naukową, która pozwalała mu oceniać, także osobiście, patenty nowych wynalazków. W latach dwudziestych XX w. sfinansował on niektóre prace z dziedzin technologicznie najbardziej innowacyjnych i o dużym znaczeniu dla społeczeństwa obywatelskiego, takich jak radiotelekomunikacja, sieci autostrad – z nieustającym wsparciem dla Piero Puricellego, który w 1924 r. otworzył pierwszy we Włoszech odcinek autostrady Mediolan–Jeziora (Toeplitz-De Grand Ry, 1963, s. 128) – oraz komercyjne linie
lotnicze, których on sam w 1920 r. był jednym z pierwszych użytkowników. Niezmienne pozostawało jego zainteresowanie przemysłem filmowym, najpierw poprzez wsparcie różnych spółek produkcyjnych i wypożyczalni, jak Unione Cinematografica Italiana czy Cines-Pittaluga, a po odejściu z Comit, poprzez działalność syna Ludovico, produkującego ze zmiennym szczęściem w pierwszych latach trzydziestych XX w. filmy w Londynie (Toeplitz, 1964).
Toeplitz zapisał się także jako odkrywca młodych talentów, które wprowadzał w prestiżowe kariery finansowe, polityczne i kulturalne. Sam Mattioli był jego odkryciem, jak również Enrico Marchesano, Cesare Merzagora czy Giovanni Malagodi (Malagodi, 1985, s. 24-36).
Aby przybliżyć jego postać wybraliśmy ten opis: „Elegancki, starszy pan, raczej niski, z wydatnym brzuchem opasanym białą kamizelką ze złotym łańcuchem, pan o przekonującym uśmiechu, o którym mówiono, że nie są w stanie mu się oprzeć prefekci, ministrowie, kardynałowie ani piękne kobiety” („De Lagarda”, nr 7, lipiec 1974, s. 13).
Toeplitz promotor gospodarki nowej Rzeczypospolitej Polskiej
Miłość do rodzinnego kraju, troska o interesy rodziny, a także wrodzona skłonność wszechstronnego bankiera do dostarczania nowych interesów Banca Commerciale, to czynniki determinujące, które wyjaśniają zachowanie Toeplitza w stosunku do Polski, która nareszcie ponownie stała się niezależnym krajem wraz z proklamowaniem Rzeczypospolitej w listopadzie 1918 r. (Montanari, D’Alessandro, 2000; Montanari, 2013, s. 203–221).
Toeplitz pozostawał w ciągłym kontakcie z rodziną, uczestniczył z zainteresowaniem w wydarzeniach politycznych i społecznych rodzinnego kraju: w 1919 r., jeszcze pełen obaw w
związku z trwającą wojną między Polską i komunistami rosyjskimi, zbudował szeroką sieć kontaktów z politykami, przedsiębiorcami i zarządcami przemysłowymi, których często zapraszał do swojego domu w Mediolanie na ul. Telesio i do willi Sant’Ambrogio Olona. Wśród zapraszanych gości był muzyk Ignacy Paderewski, pierwszy szef rządu polskiego. Toeplitz starał się jak najszybciej uzyskiwać informacje niezbędne do planowania nowych przedsięwzięć. Pomagał mu w tym jego brat Ludwik, który od 1920 r. był dyrektorem zarządzającym i szefem Służby Zagranicznej. Jego krewni stanowili jądro tej sieci: w pierwszym rzędzie bracia – Zygmunt, Henryk i Teodor, ale przede wszystkim szwagier Jerzy Meyer, ożeniony z jego siostrą Marią. Jego warszawska spółka handlowa Herman Meyer często brała udział, jak później zobaczymy, w wielu inicjatywach Comit, przy stałym wsparciu Toeplitza w trudnych sytuacjach.
Toeplitz umieścił wielu swoich krewnych w charakterze pełnomocników w spółkach polskich lub włosko-polskich, w których Comit miał konkretne interesy, co widać w tabeli nr 1.
Dzięki tym ścisłym kontaktom z Polską Toeplitz miał przewagę nad ewentualnymi konkurentami z Włoch, i zdołał w kilku przypadkach stawić czoła również konkurencji francuskiej i angielskiej. W latach dwudziestych XX w. większość interesów handlowych i przemysłowych między Włochami i Polską przechodziła właśnie przez sekretariat Toeplitza, w którym zawsze pracował co najmniej jeden sekretarz polskiego pochodzenia, ale przede wszystkim pochodzący ze Lwowa Juliusz Stock.
Polityka inwestycyjna Comit w Polsce charakteryzowała się elastyczną strategią, która zmieniała się szybko w zależności od zmian ekonomicznych i politycznych w danej chwili. Dzięki aktywności Toeplitza, Comit brał udział w promocji interesów na różnych szczeblach, w różnych działach polskiej gospodarki, wśród których najważniejsze to włókienniczy, surow-cowy i mechaniczny. Już w lipcu 1919 r. Banca Commerciale sfinansował – kredytem z nowojorskiej filii Comit, o początkowej wartości 2 mln dolarów – sektor bawełny, który koncentrował się w Łodzi, aby wesprzeć trust Cotton Manufacturing Co., powstały na początku 1919 r. i obejmujący pierwsze sześć tkalni w tym polskim mieście: I.K. Poznańskiego (największa), Carla Scheiblera, Louisa Grohmanna, Louisa Geyera, Krusche & Ender, Carla Steinerta. Ten kredyt został zwiększony w 1920 r. i był spłacany przez całe lata dwudzieste, choć były duże trudności z jego spłatą ze względu na utrzymujący się kryzys w tkalniach łódzkich. Znaczące było też sfinansowanie nowego przemysłu sztucznego jedwabiu, powiązanego ze Snia Viscosa, z udziałem w 1925 r. Tomaszowskiej Fabryki (z Warszawy), której prezesem został Zygmunt (inżynier chemik), a dyrektorem generalnym – Ludwik. Sfinansowanie tej spółki było jednym z nielicznych przedsięwzięć, które nie generowało strat.
W latach 1919–1923 Toeplitz, chcąc zwiększyć obroty handlowe między Włochami i Polską, sięgnął po polski węgiel, potencjalnie ważny dla kraju, takiego jak nasz, ubogiego w surowce. I tak Comit powołał w maju 1919 r. Włosko-Polską Spółkę Handlową i pozostał jej większościowym udziałowcem wraz z Herman Meyer i kilkoma partnerami włoskimi. Po przeprowadzeniu analiz Comit stworzył w styczniu 1924 r. na Górnym Śląsku Włosko-Polską Spółkę Kopalni w Rybniku (Sipmer), której pierwszym prezesem został Toeplitz, w celu uzyskania koncesji na wydobywanie węgla kamiennego w Polsce. Toeplitz nie zrezygnował z innych przedsięwzięć, jak np. utworzenie w 1922 r. Włosko-Polskiej Izby Handlowej, której był doradcą, czy Włosko-Polskiego Syndykata Handlowego kierowanego przez Bronisława Janiszowskiego, polskiego ambasadora w Rzymie.
Interesująca była również relacja między spółkami Hermann Meyer i Fiatem, która miała swój początek już w 1912 r., od kiedy to firma szwagra Jerzego Meyera przez trzy lata była
udziałowcem Rosyjskiej Samochodowej Spółki Akcyjnej Fiat i miała swoje przedstawicielstwo w Sankt Petersburgu, prawdopodobnie dzięki wstawiennictwu Toeplitza (Bigazzi, 1991, s. 93–96, 122–23). Po przerwie spowodowanej wojną, relacje te wznowiono w 1920 r. powołaniem spółki Polski Fiat z siedzibą w Warszawie, mającej wyłączność na sprzedaż produktów Fiata w Polsce i w której spółka turyńska posiadała 51% udziałów, a Herman Meyer – 49%. Teodor, brat Józefa, został dyrektorem nowej spółki. Jerzy Meyer, zgodnie z radą szwagra Józefa, już w następnym roku sprzedał swoje akcje Fiatowi i Teodor podał się do dymisji ze stanowiska dyrektora (Archivio Storico di Intesa Sanpaolo, teczka nr 80, akta nr 1).
W marcu 1924 r. Bank Handlowy zebrał 400 mln lirów pożyczki na rzecz polskiego rządu, aby wesprzeć reformę walutową i finansową premiera Władysława Grabskiego. Pomysł pożyczki, która stała się faktem w pierwszych miesiącach tego samego roku, wyszedł od Polaków, a nie od Toeplitza. Jednak on sam dość szybko utożsamił się z tym pomysłem, zwracając się wielokrotnie do Mussoliniego i prosząc w końcu o poufne spotkanie z Duce zaledwie kilka dni przed podpisaniem konwencji, zawartej 10 marca 1924 r. w Rzymie, między rządem polskim i włoskim oraz Banca Commerciale. Rząd polski zaproponował jako gwarancję dla tej pożyczki wpływy z krajowego Monopolu Tytoniowego oraz prawo do sprzedaży 60% tytoniu włoskiego w Polsce za pośrednictwem handlowców florenckich Ugo i Folco Pecchioli. Pożyczka przyniosła kontrowersyjne efekty i była renegocjowana przez oba rządy w 1933 i 1935 r. (Asso, 1990, s. 123-142; Montanari, D’Alessandro, 2000, s. 10-13).
Comit skierował znaczące ilości pieniędzy także na pomoc polskim instytutom kredytowym, w szczególności Banku Handlowego w Warszawie, założonego w 1870 r., który miał wiele cech wspólnych z Comit – oba były największymi prywatnymi bankami w swoich krajach i miały długą tradycję ścisłych relacji z przemysłem. Toeplitz miał bezpośredni związek z Bankiem Handlowym poprzez szwagra Jerzego Meyera, doradcę tego banku od 1900 do 1934 r. (Landau, Tomaszewski, 1970, s. 228). W 1924 r. Comit udzielił Bankowi Handlowemu kredytu w wysokości miliona dolarów, który został powiększony w kolejnym roku ze względu na poważny kryzys, który dotknął w tym roku gospodarkę polską. W 1927 r. Bank Handlowy przeszedł pod kontrolę spółki joint venture utworzonej z Comit, Assicurazioni Generali, W.A. Harriman&Co., Niederösterreichische Escomptegesellschaft i Banque de Bruxelles. Udział Banca Commerciale był mniejszościowy jako akcjonariusza, ale faktycznie istotny ze względu na przyznane już kredyty (ASI-BCI, Ufficio Finanziario, 1927; Landau, Tomaszewski, 1970, s. 51-68). Od 1931 r. Comit usiłował odzyskać dług, który w 1933 r. sięgał ponad 3 mln dolarów (Montanari, D’Alessandro, 2000, s. 19).
Interesy z Polską nie dały w sumie pozytywnych rezultatów, a nawet stanowiły największą stratę zagranicznej działalności Banca Commerciale, zarówno pod względem „bolesnego” udziału w Banku Handlowym, jak i finansowania rozszerzonego na kilka firm, a także polską pożyczką. Sytuacja została rozwiązana dopiero Konwencją z dnia 27 stycznia 1935 r. z Rządem polskim, podpisaną przez Mattiolego – w imieniu Iri, które odkupiło kredyty Comit – i ministra Skarbu Adama Kocha. W Konwencji ustalono, że kredyty włoskie zostaną zamienione na polskie obligacje skarbowe (Montanari, D’Alessandro, 2000, s. 18–21; dokumenty dotyczące umowy z rządem polskim znajdują się w: ASI-BCI, Segreteria degli amministratori delegati Mattioli e Facconi [AD2], cart. 6, fasc. 5). Stosunki z Polskim
Monopolem Tytoniowym, związane z pożyczką z 1924 r., zostały rozwiązane natomiast po długich negocjacjach dopiero w 1939 r. (ASI-BCI, Carte di Raffaele Mattioli, teczka nr 164, akta nr Maggioni).
Na zakończenie należy pamiętać o stałej pomocy Toeplitza dla polskich artystów (aktorów, muzyków, pisarzy, malarzy i rzeźbiarzy), których gościł często w swoim mediolańskim domu na ul. Telesio oraz w swojej willi Sant’Ambrogio Olona. Wśród nich, poza Paderewskim, możemy wymienić sławną aktorkę Jadwigę Mrozowską, którą poślubił w 1918 r. po śmierci pierwszej żony, znanej podróżniczki w latach dwudziestych XX w. do Indii i Tybetu (Teoplitz, Mrozowska, 1930; ASI-BCI, Copialettere di Giuseppe Toeplitz (CpT), passim), a także Marylę Lednicką, rzeźbiarkę, której Toeplitz pomógł, wprowadzając ją na salony mediolańskiej burżuazji (Toeplitz De Grand Ry, 1963, s. 129–130).
Autor jest kuratorem spuścizny archiwalnej Banca Commerciale Italiana w Historycznym Archiwum Intesa Sanpaolo. Niniejszy artykuł został wcześniej opublikowany w „Il Veltro: rivista della civiltà italiana”, r. 60, nr 4-6, lipiec-grudzień 2016, s. 13-24.
Działalność Intesa Sanpaolo w Polsce
Państwo: Polonia
Lata: 1927-2013
Banki:
1. 1927 – Bank Handlowy w Warszawie
2. 1975 – Banca Commerciale Italiana (BCI)
3. 1990 – International Bank of Poland (IBP)
4. 1997 – Istituto Bancario San Paolo (IBSP)
5. 1997 – Bank Rozwoju Exsportu SA (BRE)
6. 2013 do dziś – Intesa Sanpaolo SpA Warsaw Branch (powstały w wyniku fuzji w 2007 r. Banca Intesa – dawniej BCI – i Sanpaolo IMI)
Opis:
1. 1927 – nabycie udziałów w Banku Handlowym w Warszawie przez Banca Commerciale Italiana.
2. 1935 – cesja udziałów w Banku Handlowym.
3. 1975 – otwarcie biura przedstawicielskiego Banca Commerciale Italiana w Warszawie.
4. 1990 – nabycie udziałów w International Bank of Poland (IBP) przez Banca Commerciale Italiana.
5. 1997 – otwarcie biura przedstawicielskiego Istituto Bancario San Paolo w Warszawie.
6. 1997 – cesja udziałów w IBP.
7. 1997 – nabycie udziałów w Banku Rozwoju Eksportu SA (BRE) przez Banca Commerciale Italiana.
Pierwsze inwestycje Banca Commerciale Italiana w Polsce miały miejsce zaraz po I wojnie światowej i po powstaniu II Rzeczypospolitej w 1918 r. W odróżnieniu od innych państw europejskich, ten wybór był podyktowany uczuciami patriotycznymi dyrektora generalnego Józefa Toeplitza do kraju swojego pochodzenia, a nie tylko czystym interesem ekonomicznym. Po udzieleniu w 1924 r. pożyczki państwu polskiemu w zagranicznych obligacjach, w 1925 r. Banca Commerciale udzielił kredytu w wysokości 2 milionów dolarów na ratowanie Banku Handlowego – założonego w Warszawie w 1870 r. – i nabył również jego mniejszościowe udziały. W 1935 r. Comit podpisał z Rządem polskim umowę, na mocy
której przekazał posiadane akcje spółki.
W 1974 r. Banca Commerciale otworzył w stolicy Polski biuro przedstawicielskie, które działało nieprzerwanie również podczas wrażliwego okresu historycznego, jakim był stan wojenny w latach osiemdziesiątych XX w. i pozostając jednostką operacyjną również po przekształceniu w Banca Intesa.
Reformy gospodarcze i polityczne po upadku muru berlińskiego, wsparcie, jakie Polska otrzymała od międzynarodowych instytucji, takich jak Bank Światowy, International Finance Corporation (IFC) i EWG, oraz od poszczególnych rządów, na stworzenie gospodarki rynkowej, ale także jej potencjał, położenie geograficzne oraz bogactwo surowców – to wszystko spowodowało, że w 1990 r. Comit postanowił otworzyć biuro przedstawicielskie również w Gdańsku, czego ostatecznie nie zrobił, a przede wszystkim zdecydował się nabyć akcje International Bank of Poland (IBP), by potem scedować je na rzecz udziałów w Banku Rozwoju Eksportu SA (BRE) ściśle powiązanego z niemieckim Commerzbank.
W 1997 r. również turyński Istituto Bancario San Paolo – zaangażowany w latach 1992–1994 w projekt technicznego wsparcia finansowany przez Bank Światowy na rzecz Powszechnego Banku Kredytowego SA (PBK) – otworzył biuro przedstawicielskie w Warszawie, w ramach swojego planu ekspansji na Wschodnią Europę. Włochy były wówczas drugim partnerem handlowym Polski i wielu przedsiębiorców włoskich miało tutaj swoje interesy.
Dane zaczerpnięte z bazy danych World Map Intesa Sanpaolo, dostępnej na stronie
https://internationalhistory.intesasanpaolo.com/world-map (dostęp: 04.09.2019). Zob.
również Brambilla F., Una vocazione internazionale: le radici di Intesa Sanpaolo nel
mondo (1905-2006) [Duch międzynarodowy: korzenie Intesa Sanpaolo na świecie
(1905–2006)], Milano, Intesa Sanpaolo, 2017.
Źródła
Archivio Storico di Intesa Sanpaolo, patrimonio Banca Commerciale Italiana (ASI-BCI), Segreteria Toeplitz (ST).
ASI-BCI, Carte di Raffaele Mattioli, corrispondenza (CM).
ASI-BCI, Copialettere di Giuseppe Toeplitz (CpT).
ASI-BCI, Segreteria degli amministratori delegati Mattioli e Facconi (AD2).
ASI-BCI, Ufficio Finanziario (UF), Note complementari alla contabilità, vol. 10o, ff. 2890-93, e VCA, vol. 9o, ff. 203-04, 1o giugno 1927.
Bibliografia
Asso P.F., L’Italia e i prestiti internazionali, 1919-1931. L’azione della Banca d’Italia fra la battaglia della lira e la politica di potenza,
in Ricerche per la storia della Banca d’Italia, vol. III, Laterza, Roma-Bari 1990.
Bigazzi D., Esportazione e investimenti esteri: la Fiat sul mercato mondiale fino al 1940, in Fiat 1899-1930.
Storia e documenti, Fabbri, Milano 1991.
Bonelli F., Alberto Beneduce, il credito industriale e l’origine dell’Iri, in Alberto Beneduce e i problemi dell’economia italiana del suo tempo,
Edindustria, Roma 1985.
Conti E., Dal taccuino di un borghese, Il Mulino, Bologna 1986.
De Lagarda U. F., Ricordo di Mattioli, in «L’Osservatore politico letterario», a. XX, n. 7, luglio 1974.
Di Quirico R., Le banche italiane all’estero 1900-1950. Espansione bancaria all’estero e integrazione finanziaria internazionale nell’Italia degli
anni tra le due guerre, European Press Academic Publishing, Fucecchio 2000.
Il Credito Italiano e la fondazione dell’Iri, Atti del convegno di studio, Scheiwiller, Milano 1990.
Landau Z., Tomaszewski J., Bank Handlowy w Warszawie S.A. Historia i rozwój. 1870-1970, Bank Handlowy, Varsavia 1970.
Malagodi G., Profilo di Raffaele Mattioli, Ricciardi, Milano-Napoli 1985.
Montanari G., introduzione a Società Finanziaria Industriale Italiana (Sofindit), BCI, Milano 1991.
Montanari G., l’introduzione all’inventario Segreteria dell’amministratore delegato Giuseppe Toeplitz (1916-1934), BCI, Milano 1995.
Montanari G. e D’Alessandro M., BCI and International Capital Transfers to Poland between the Wars, paper dell’intervento presentato
all’«European Colloquium on Bank Archives», EABH, Varsavia 2000.
Montanari G., A banker from Poland: exploring Józef Toeplitz international connections through his correspondence, in «Foreign Financial
Institutions & National Financial Systems», EABH, Varsavia 2013.
Montanari G., Le carte del banchiere polacco Giuseppe Toeplitz, il “padrone” della Banca Commerciale Italiana dal 1917 al 1933, in Uomini e
donne del Novecento. Fra cronaca e memoria. Atti degli incontri sugli archivi di persona 2009-2013. Sapienza Università di Roma, Universitas
Studiorum, Roma 2015.
Mori G., Il capitalismo industriale in Italia, Editori Riuniti, Roma 1977.
Pino F., Mignone A., Memorie di valore. Guida ai patrimoni dell’Archivio storico di Intesa Sanpaolo, Hoepli, Milano 2016.
Telesca G., Il mercante di Varsavia: Giuseppe Toeplitz un cosmopolita alla guida della Banca Commerciale Italiana, tesi di dottorato, correlatore
L. Segreto, Università degli Studi di Firenze, Firenze 2010.
Toeplitz De Grand Ry L., Il banchiere, Edizioni Milano Nuova, Milano 1963.
Toeoplitz L., Ciak a chi tocca, Edizioni Milano Nuova, Milano 1964.
Toeplitz Mrozowska E., Visioni orientali, Mondadori, Milano 1930.
Toniolo G., Cent’anni, 1894-1994, BCI, Milano 1994.
tłumaczenie pl: Izabela Zawadzka
zdjęcie tytułowe: Bank Handlowy w Warszawie, siedziba przy ul. Traugutta 7-9, ok. 1927-1935, w: Landau Z., Tomaszewski J.,Bank Handlowy w Warszawie S.A. Historia i rozwój. 1870-1970, Bank Handlowy, Warszawa 1970, s. 48.
