W kraju tak językowo i kulturowo złożonym jak Włochy, nieraz już samo imię czy nazwisko osoby pozwala nam odgadnąć jej pochodzenie. Imiona męskie takie jak Salvatore czy Pasquale, lub żeńskie Annunziata czy Assunta, są typowo południowe; z kolei męskie imię Ambrogio obecne jest prawie wyłącznie w Lombardii, ponieważ św. Ambroży jest patronem Mediolanu. Podobnie imię Gennaro (po patronie Neapolu, św. Januarym) powszechne jest głównie w Kampanii, a Rosalia (po św. Rozalii, patronce Palermo i całej Sycylii) jest typowo sycylijskie. Jeszcze ciekawsze są włoskie nazwiska, dzięki którym możemy ponownie docenić złożoność językową Półwyspu Apenińskiego. Pochodzenie wielu z nich nie zawsze jest bowiem oczywiste.
Niektóre włoskie nazwiska zdradzają pochodzenie z konkretnej części kraju: te kończące się na -an, -in lub -on (np. Trevisan, Lorenzin czy Benetton) są typowe dla Wenecji Euganejskiej, te na -as lub -au (np. Cabras, Marras albo Garau) są sardyńskie, a w Piemoncie częste są nazwiska kończące się na -ero (Chiolero, Trinchero, Fornero itp.). W środkowych Włoszech, a w szczególności w Toskanii, znajdziemy nierzadko nazwiska o końcówkach -ini, -ucci, -azzi itd. (np. Pastorini, Fiorucci czy Tognazzi).
Najczęściej pojawiającym się nazwiskiem w całych Włoszech, a szczególnie w środkowych i północnych regionach Półwyspu, jest na pewno Rossi; powiązane z kolorem czerwonym (rosso) jest również najpopularniejsze nazwisko w południowych Włoszech, tzn. Russo (które nie ma oczywiście nic wspólnego z Russia, czyli Rosją). Natomiast na Sardynii spotkać można lokalne warianty tego nazwiska, takie jak Russu i Ruiu (lub Ruju). Nazwiska Bianchi i Verdi, również związane ze sferą kolorów, są typowo lombardzkie, ale pojawiają się również w innych regionach. Bianco jest natomiast powszechne w Piemoncie, ale i w Apulii i Kampani.
Geneza wielu włoskich nazwisk sięga wieków XV-XVII, chociaż najstarsze z nich pojawiły się już w średniowieczu. Liczne nazwiska pochodzą od nazw profesji: najprostszym przykładem, nie tylko we Włoszech, jest zawód kowala (fabbro). W zależności od regionu, lokalne odpowiedniki słowa fabbro [ferraio] (od ferro, „żelazo”) bardzo się różnią. Tak powszechnie rozpoznawalne nazwisko jak Ferrari jest typowe dla Lombardii (oraz Emilii-Romanii), podczas gdy Ferrero jest piemonckie. W Wenecji Euganejskiej spotkamy Fàvero lub Fàvaro, a w Emilii-Romanii i Toskani bardzo popularne jest nazwisko Fabbri. W południowych regionach Włoch rozpowszechnione jest nazwisko Ferraro, natomiast Frau jest typowo sardyńskie. Co ciekawe, nazwisko Ferreri powszechne jest zarówno w Piemoncie, jak i na Sycylii. Kolejnym przykładem jest szewc (calzolaio), od którego to zawodu pochodzi toskańskie Calzolai oraz emilijskie Calzolari; z profesją tą są związane również pochodzące z Północy nazwiska Callegari, Callegaro czy Caligari, jednak ich pochodzenie nie jest tak oczywiste i zrozumiałe. To samo widać w weneckim nazwisku Marangòn, które w dialekcie określa drwala, ale jego pochodzenie jest dziś jasne tylko dla starszych pokoleń. Często w odległych od siebie regionach znaleźć można bardzo podobne nazwiska: podczas gdy Pecoraro (od pecora, wł. „owca”) powszechne jest na Sycylii czy w Kampanii, Pegoraro jest typowe dla Wenecji Euganejskiej. W wielu regionach, ale głównie na południu, popularne jest również Pastore (wł. „pasterz”).
Równie często spotkać można nazwiska, które pochodzą od imienia przodka, a pierwotnie ojca: osoba nosząca nazwisko Martini będzie więc dosłownie „[dzieckiem] Marcina” (Martino) – to samo w przypadku Rinaldi, Angeli, Giorgi, Alberti i wielu innych. Nazwiska tego rodzaju są typowe dla Włoch środkowych i północnych, podczas gdy na Południu, w przypadku nazwisk pochodzących od imienia ojca, powszechniejsze są De Luca, De Simone, Di Pasquale czy Di Stefano, a także nazwiska o bardziej łacińskiej formie, takie jak De Angelis, De Matteis, De Paolis i wiele innych. Na Południu są również częste nazwiska związane z miastem, z którego pochodzi rodzina: Di Bari, Di Capri, Taormina, ale i Sorrentino, Napoletano lub Napolitano, czy jeszcze Romano (to ostatnie jest o wiele powszechniejsze na Sycylii i w Kampanii niż w Lacjum!). Kolejne bardzo powszechne we Włoszech południowych nazwisko, tzn. Caruso, pochodzi z dialektu sycylijskiego, gdzie wyraz carusu znaczy „chłopiec” lub „czeladnik”. Niektóre nazwiska kalabryjskie, takie jak Sgrò lub Macrì, pochodzą ze starożytnej greki (w Macrì łatwo rozpoznać słowo macro, czyli „wielki”), a Gramsci ma korzenie albańskie. Wreszcie Palumbo, bardzo rozpowszechnione w całych południowych Włoszech, bierze się z dialektalnego odpowiednika wyrazu colombo (wł. „gołąb”), ale samo nazwisko Colombo jest typowo lombardzkie. Charakterystyczne nazwisko nosił znany włoski polityk, Bettino Craxi: Craxi jest najprawdopodobniej sycylijskim wariantem rozpowszechnionego w całych Włoszech nazwiska Grassi (od grasso, wł. „gruby”), lub typowo sycylijskiego Grasso.
Nie należy zapominać, że liczne nazwiska, w tym bardzo powszechne w Kampanii Esposito, odnoszą się do podrzutków, a więc sierot lub porzuconych dzieci, które w dawnych wiekach bywały esposti (wł. „wystawiane”, „pozostawiane”) przed kościołami lub klasztorami. Tak więc na Sycylii spotkać można nazwisko Trovato (wł. „znaleziony”), w Toskanii Innocenti (od innocente, wł. „niewinny”), w Lacjum Diotallevi (od Dio tʼallevi, wł. „niech Bóg sią tobą opiekuje”) itp.
