Częścią natury każdego języka są różnice występujące między jego odmianą mówioną i pisaną. Jest normalnym, że język wysoki, literacki czy kultury jest inny niż ten będący w potocznym użyciu. Jednak we Włoszech tak zwana ,,kwestia językowa’’ nabrała bardzo specyficznego charakteru, a to ze względu na wyraźny i długotrwały partykularyzm administracyjny, a także na używaną przez Włochów paletę odmian języków i dialektów neołacińskich (których użycie wynika często z głęboko zakorzenionych, lokalnych tożsamości).
16Osobom pytającym: ,,Czym jest język włoski?” byłoby bardzo trudno udzielić jednoznacznej i natychmiastowej odpowiedzi. Faktycznie, jeżeli weźmiemy pod uwagę, że jednym z uproszczonych sposobów określenia danego języka jest upodobnienie go do wariantu mówionego i pisanego (zarówno ludu, jak i całego państwa), to zauważymy, że w przypadku Włoch napotkamy w tym zakresie na poważne trudności. Dowodem na to niech będzie chociażby, że żaden Włoch nie ma wątpliwości, iż Dante, urodzony w 1265 roku we Florencji, był najważniejszym włoskim pisarzem, ale weźmy też pod rozwagę fakt, że zjednoczenie Włoch nastąpiło dopiero w 1861 roku, kilkadziesiąt lat po słynnych ,,Narzeczonych’’ Manzoniego.
Od początków XIV wieku na różnych dworach Półwyspu Apenińskiego stopniowo tworzyły się wędrowne społeczności uczonych i literatów. Starając się omijać problemy natury lingwistycznej, zaczęto posługiwać się językiem dworskim, który był mało stabilny i – jak miało się okazać – zupełnie nieodpowiedni w zetknięciu z nowym zagadnieniem praktycznym końca XV wieku: z silnie rozwijającym się przemysłem drukarskim wymagającym ujednolicenia języka i precyzji gramatycznej.
To właśnie w drukarni największego ówczesnego księgarza – Aldo Manuziego, Pietro Bembo, zajmując się na początku XVI wieku innowacyjnymi edycjami dzieł Dantego i Petrarki, zaczął opracowywać własną propozycję lingwistyczno-literackiego zjednoczenia języka włoskiego. Uważał, że może to nastąpić jedynie na gruncie wielkiej tradycji literackiej z wykorzystaniem metod stosowanych w przypadku klasycznej łaciny: wzorowaniu się na Cyceronie (w przypadku prozy) i na Wergiliuszu (jeśli chodzi o poezję).
W 1525 roku wenecjanin Bembo dzięki swoim ,,Rozprawom o mowie pospolitej’’ – traktatowi, który stał się fundamentem historii włoskiej literatury i lingwistyki – przekonał literatów i uczonych do posługiwania się toskańską odmianą języka literackiego jako „włoskiego” (oczywiście jedynie w piśmie). Jako modelowe dla stylu i języka liryki wskazał ,,Canzoniere’’ Petrarki (który wzorował się na Wergiliuszu), a dla prozy ,,Dekamerona’’ Boccaccia (który z kolei naśladował Cycerona).
tłumaczenie pl: Dorota Bazylczyk
