Każdy z nas ma wyrażenia, za którymi z jakiegoś powodu nie przepada, których woli nie słyszeć lub też wprost ich nie cierpi. Czasem są to jeszcze niezarejestrowane przez słowniki neologizmy, modne w danym sezonie wtrącenia lub językowe przyzwyczajenia (czy też raczej przywary), które poprzez media masowego przekazu ulegają rozpowszechnieniu.
Tak czy owak, według niektórych sondaży istnieją pewne słówka, których żaden Włoch w mniejszym lub większym stopniu nie toleruje.
- E QUANT’ALTRO
Wyrażenie e quant’altro, pojawiające się od lat 80-tych (od roku 1994 rejestrowane przez słownik Zingarelli, a od roku 2004 przez słownik DISC), lecz spopularyzowane dopiero w ciągu ostatnich kilku lat, jest używane na końcu zdania w znaczeniu „i tak dalej, et cetera” (używając języka kolokwialnego, można by wyrazić to zwrotem e compagnia bella). Prawdopodobnie jest to uproszczona, pozbawiona elementu czasownikowego postać formuły końcowej e/o quant’altro ritenuto utile/necessario, typowej dla języka urzędowego. Eliptyczne zastosowanie tego wyrażenia może drażnić, ponieważ stwarza wrażenie zawieszenia wypowiedzi, pozostawienia jej w niedokończonej postaci.
- ASSOLUTAMENTE SÌ/ASSOLUTAMENTE NO
Przysłówek assolutamente jest neutralny – może przyjąć znaczenie pozytywne lub negatywne w zależności od kontekstu i intonacji, z jaką się go wypowiada: “Sei d’accordo con me?” “Assolutamente!” („Zgadzasz się ze mną?” „Absolutnie!”; znaczenie pozytywne); “Non sei d’accordo con me?” “Assolutamente!” („Nie zgadzasz się ze mną?” „Absolutnie!”; znaczenie negatywne) i w tym przypadku do synonimów zalicza się del tutto, in assoluto, totalmente (GRADIT 1999-2000).
Luca Serianni, wybitny językoznawca, zauważa, że użycie assolutamente w znaczeniu pozytywnym (assolutamente sì) pobrzmiewa z angielska i kojarzy się z absolutely (stosowanym jako przysłówek twierdzący, którego bardziej naturalny odpowiednik w języku włoskim to certamente).
Ostatnimi czasy stosowanie przysłówka assolutamente staje się coraz częstsze. Jego używanie (i nadużywanie) było cechą charakterystyczną (na tyle, aby stać się tematem programów satyrycznych) idiolektu jednego z uczestników włoskiej edycji programu Big Brother, wyemitowanej w roku 2003 (È vero? Assolutamente; Sei d’accordo? Assolutamente; Ti piace? Assolutamente). W języku mówionym, gestykulacja oraz intonacja sprawiają, że nie dochodzi do nieporozumień (czy w następującej sytuacji Non ti piace? Assolutamente drugi rozmówca chciał wyrazić całkowitą zgodę, czy jej brak?). Także w mediach używa się (a wręcz nadużywa) przysłówka assolutamente w połączeniu z potwierdzeniem (sì) lub zaprzeczeniem (no). Obrazuje to powszechną tendencję do wykorzystania języka w sposób hiperboliczny i agresywny, tak dobrze widoczną w dziennikach telewizyjnych.
- UN ATTIMINO
Attimo oznacza ułamek czasu i wywodzi się z greckiego atomos, oznaczającego coś niepodzielnego. Dlatego słówko attimino, które z morfologicznego punktu widzenia stanowi zdrobnienie utworzone za pomocą przyrostka –ino, w ujęciu logicznym nie ma racji bytu, ponieważ już samo attimo wyraża najmniejszy z możliwych, niepodzielny ułamek czasu. Począwszy od lat 80-tych, attimino zaczęło śmiało wkraczać do rozmów Włochów i weszło do użycia, dzisiaj zwłaszcza we włoskim kolokwialnym języku mówionym, jako zdrobnienie spieszczające, grzecznościowe (aspetti un momentino) lub pozwalające na pewne zdystansowanie się od obowiązku udzielenia odpowiedzi jednoznacznie twierdzącej (Berruto). Następnie attimino rozszerzyło swój zakres semantyczny – od płaszczyzny wyłącznie temporalnej do znaczenia wskazującego na jakość/modalność, podobnego w wyrazie do un po’ (sono un attimino stanca, aggiungiamo un attimino di sale…). To właśnie modalno-jakościowe stosowanie attimino budzi aktualnie zdecydowany sprzeciw językoznawców.
- PIUTTOSTO CHE
Nie można oczywiście zapomnieć o niesławnym piuttosto che, używanym w znaczeniu rozłącznym włączającym („albo jedno albo drugie, albo i jedno i drugie”), zamiast w znaczeniu rozłącznym wyłączającym, zgodnym z normą językową („albo jedno albo drugie, ale nie oba”).
Poprawne znaczenie piuttosto che można wyrazić za pomocą invece di = zamiast (Piuttosto che andare al cinema, faresti meglio a studiare = Invece di andare al cinema faresti meglio a studiare, a więc możesz wykonać tylko jedną czynność), ale w ostatnich latach rozpowszechniło się niepoprawne zastosowanie zwrotu piuttosto che w znaczeniu o, oppure = lub (Puoi andare al cinema piuttosto che guardare un film in tv piuttosto che leggere qualcosa = Puoi andare al cinema o guardare un film in tv o leggere qualcosa, a więc możesz wykonać albo jedną, albo drugą czynność). Piuttosto che można także (poprawnie) użyć jako synonim pur di non = oby tylko nie (Piuttosto che rivelare il segreto si farebbe ammazzare = Pur di non rivelare il segreto, si farebbe ammazzare). Zastosowanie piuttosto che w znaczeniu rozłącznym włączającym było przedmiotem badań językoznawców na przełomie XX i XXI wieku, w wyniku których zakwalifikowano wspomniane zastosowanie jako naleciałość północnowłoską, mediolańską, właściwą niektórym odmianom języka (jak np. ekonomiczno-finansowej) i przesyconą snobizmem. Używanie i nadużywanie w telewizji piuttosto che rozłącznego włączającego doprowadziło na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat do dopuszczenia jego stosowania nie tylko w języku mówionym, lecz także pisanym. Na szczęście powyższe zastosowanie wciąż stanowi przedmiot wzmożonej krytyki ze strony wielu użytkowników języka (nie tylko językoznawców). W obronie poprawnego użycia piuttosto che tworzone są materiały video, piosenki, strony na Facebooku (tu warto wspomnieć o „froncie wyzwolenia spod panowania piuttosto che”: FLPC – Fronte di Liberazione dal Piuttosto che).
Część druga: kliknij tutaj
