„Walczyłem przeciwko życiu, z tarczą i szpadą, poznałem miłość pogardzając arogancją. Ujrzałem śmierć wiele razy rozpoznając w niej jeden z etapów życia, poznałem drogich przyjaciół i doświadczyłem najgorszych przyjaźni, poznałem bajeczne niewiasty i deszcz zraszający melancholię”
Luca, więzień z Turynu
Żyjemy w świecie zdominowanym przez wartości materialne. Coraz częściej brakuje nam czasu na refleksję nad tym, co jest istotne, jaka hierarchia powinna stanowić bazę dla naszego postępowania. Wybierając nowy model telefonu lub kupując mieszkanie koncentrujemy się na tym, co materialne. Przyczyniają się do tego rozwój technologii i niepohamowanego niczym konsumpcjonizmu. Szczególnym zjawiskiem jest środowisko więzienne, gdzie człowiek przestaje być postrzegany jako człowiek. Skazanym często odbierane jest prawo do nadziei, odbywają długoterminowe kary w trudnych warunkach, a ich kontakt z innymi ludźmi jest ograniczony do minimum. Poszanowanie godności ludzkiej i otwartość na potrzeby drugiego człowieka powinny znajdować się na szczycie założeń systemu, jakim jest społeczeństwo. Człowiek powinien mieć prawo do odpokutowania swoich win i rehabilitacji. Bardzo ciekawym źródłem do analizy tego tematu, oprócz literatury specjalistycznej, są dwa blogi prowadzone we Włoszech, “Dentro e Fuori” z Turynu i “Spazi()” z Bergamo, które pozwalają spojrzeć na temat z perspektywy uwięzionych. Przeglądając je można zauważyć, że więźniowie określani są mianem bestii, w oczach strażników przestają być postrzegani jako ludzie.
Człowiek zamknięty w środowisku więziennym konstruuję obraz siebie w oparciu o otoczenie, w którym się znajduje. Dobro, piękno i odwagę postrzega przez pryzmat wartości wyznawanych przez jego kompanów. Trudno o ujednolicenie poglądów na świat wśród osób o bardzo zróżnicowanych życiorysach. Różnice pomiędzy więźniami niejednokrotnie doprowadzają do konfliktów. Jak zatem można rozważać pojęcia wartości w takim kontekście? Okazuje się, że są one niezwykle ważne w miejscach, które Ervin Goffman opisał jako instytucje totalitarne – czyli ośrodkach, których mieszkańcy zmuszani są do wykonywania czynności według ustalonego porządku. Więzienie dla przeciętnego skazańca bardzo często staje się drugim domem, miejscem, poza którym niejednokrotnie brakuje przyjaciół i rodziny. Po odbyciu wyroku często były więzień dokonuje przestępstw i wraca za kratki.
Przeglądając dane dotyczące więziennictwa we Włoszech, z opracowania z 2016 roku zatytułowanego „W ŚRODKU I NA ZEWNĄTRZ. Włoski system penitencjarny pomiędzy życiem więziennym a reintegracją społeczną” („DENTRO E FUORI. Il sistema penitenziario italiano tra vita in carcere e reinserimento sociale”), można natknąć się na terminy opisujące przepełnienie zakładów karnych i problem samobójstw. Tym co najbardziej zastanawia jest fakt, że zdecydowaną większość więźniów stanowią mężczyźni, na 100 osób przypadają jedynie cztery kobiety. Dużym problemem jest agresja, szczególnie ta skierowana przeciwko kobietom. Stąd liczne kampanie społeczne przeciwko agresji, przykładem może być głośny manifest „Kochanie, jeśli mnie zabijesz, kogo bić będziesz potem?”(„Amore, ma se mi uccidi, dopo chi picchi?”) – film krótkometrażowy zrealizowany przez Maxima Films, którego pierwszy pokaz odbył się w 2017 roku w Neapolu w ramach wsparcia działalności “Centro Dafne – Codice rosa a sostegno delle donne vittime di violenza”. Przemocy nie da się zamknąć w murach więzienia, a sama instytucja daje złudne poczucie bezpieczeństwa. Jeden z więźniów o imieniu Albert w liście „Fałszywa cywilizacja XXI wieku” („La falsa civiltà del XXI Secolo”) opisuje zjawisko przemocy w ten sposób: „Rozważam słuszność poszukiwań obcych form życia na innych planetach, kiedy sami nie jesteśmy w stanie chronić życia osób zamieszkujących naszą planetę, szczególnie tych, które kochamy najbardziej, zwłaszcza żon, matek i sióstr…” (Albert, więzień z Turynu).
Na zewnątrz czy w środku, wolny czy zniewolony, martwy bądź żywy, pogardzany czy szanowany. W języku więziennym bardzo często obserwuje się zestawienia skrajnych wartości. Zestawienia te odnajdujemy również w tytułach blogów lub magazynów wydawanych przez więźniów. Takim przykładem jest blog “Dentro e Fuori” prowadzony od 2005 roku w Turynie, przez więźniów we współpracy z młodymi dziennikarzami z “Il Contesto”. Dziennikarze co tydzień odwiedzają mury więzienne i po zebraniu tekstów napisanych przez więźniów i osoby ich odwiedzające publikują je na stronie www.ilcontesto.org.
Innym przykładem publikacji tekstów więziennych jest magazyn “Spazi()”. Już w samym tytule odnajdujemy grę językową, w której „o” otwarte zostało zastąpione przez symbol „()”. Podkreśla to jeszcze bardziej charakter publikowanych w nim artykułów, tematyka związana z izolacją i przymusowym zamknięciem.
Język, którym operują więźniowie i pracownicy zakładów karnych, jest do siebie bardzo podobny. Często w rozmowach i tekstach pada porównanie osadzonych do bestii w klatkach. Czytając wypowiedzi więźniów bardzo często pojawia się problem powrotu do życia na wolności. Pobyt w zakładzie karnym może odwrócić system wartości u skazanego. Wolność nie zawsze jest opisywana jako coś upragnionego. Przykładem tego, czym jest i co oznacza wolność, może być komentarz więźnia ze strony bloga “Dentro e Fuori”: „Na imię mam Luca i zdarzyło mi się nieraz wychodzić i wracać do więzienia. Po wielu latach uzależnienia od narkotyków zdałem sobie sprawę z tego, że o wiele gorszym jest wyjście z więzienia, niż powrót do niego.” (Luca, więzień z Turynu)
Rozważając kwestię kryzysu wartości i tego, co owe wartości oznaczają dla nas i dla innych we współczesnym świecie, należy zdać sobie sprawę z tego, że wszystko zależy od kontekstu. Coraz trudniej jest mówić o definicjach wolności czy szczęścia. Gdybyśmy mieli zastanowić nad tym, co właściwie dla każdego z nas oznacza wolność, być może opisanie tego pojęcia okazałoby się o wiele trudniejsze, niż sądzimy.
Autorem ilustracji dołączonych do artykułu jest Tomasz Przeździecki, absolwent Wydziału Sztuk Pięknych na UMK w Toruniu, grafik, designer, rysownik. Tomek podejmuje tematy związane z różnymi aspektami życia ludzkiego, nie stroni przy tym od jego brzydoty, wulgarności i brutalności. Współpracuje z marką odzieżową Volcano, jest autorem murali i bloga http://na-kreske.blogspot.com/ Tomek za pośrednictwem swoich prac wyraża wiele trudnych emocji, również tych związanych ze środowiskami ludzi wyobcowanych i wykluczonych ze społeczeństwa, jak opisana przeze mnie społeczność więzienna.
Bibliografia:
„DENTRO E FUORI. Il sistema penitenziario italiano tra vita in carcere e reinserimento sociale”, 2016, Associazione Openpolis
DECRETO DEL PRESIDENTE DELLA REPUBBLICA 30 giugno 2000, n. 230 Regolamento
recante norme sull’ordinamento penitenziario e sulle misure privative e limitative della libertà
Maria Ejchart-Dubois, Maria Niełaczna, Andrzej Rzepliński, 2017, „DOŻYWOTNIE POZBAWIENIE WOLNOŚCI. ZABÓJCA, JEGO ZBRODNIA I KARA.”, Wydawnictwo C.H. Beck
Zimbardo Philip, 2007, „The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil”, Random House (NY)
